خطبه صد و سی و هفتم:درباره طلحه و زبیر

شناسایى طلحه و زبیر بخدا سوگند! طلحه و زبیر و پیروانشان، نه منکرى در کارهاى من سراغ دارند که برابر آن بایستند، و نه میان من و خودشان راه انصاف پیمودند، آنها حقى را مى طلبند که خود ترک کرده اند، و انتقام خونى را مى خواهند که خود ریخته اند، اگر من در ریختن این خون شریکشان بودم آنها نیز از آن سهمى دارند، و اگر خودشان تنها این خون را ریخته اند، باید از خود انتقام بگیرند. اولین مرحله عدالت آنکه خود را محکوم کنند، همانا آگاهى حقیقت بینى، با من همراه است، نه حق را از خود پوشیده داشته ام و نه بر من پوشیده بود، همانا ناکثین (اصحاب جمل) گروهى سرکش و ستمگرند، خشم و کینه، و زهر عقرب، و شبهاتى چون شب ظلمانى در دلهایشان وجود دارد، در حالى که حقیقت پدیدار و باطل ریشه کن شده، و زبانش از حرکت بر ضد حق فرومانده است.

خطبه صد و سی و ششم:در مسئله بیعت

بیعت بى همانند بیعت شما مردم! با من بى مطالعه و ناگهانى نبود، و کار من و شما یکسان نیست، من شما را براى خدا مى خواهم و شما مرا براى خود مى خواهید. اى مردم براى اصلاح خودتان مرا یارى کنید، به خدا سوگند! که داد ستمدیده را از ظالم ستمگر بستانم، و مهار ستمگر را بگیرم و به آبشخور حق وارد سازم گرچه تمایل نداشته باشد.

خطبه صد و سی و پنجم:نکوهش مغیره

شناخت دشمنان امام (ع) اى فرزند لعنت شده دم بریده، و درخت بى ریشه و شاخ و برگ، تو مرا کفایت مى کنى؟ به خدا سوگند! کسى را که تو یاور باشى خدایش نیرومند نگرداند، و آن کس را که تو دستگیرى، برجاى نمى ماند، از نزد ما بیرون شو، خدا خیر را از تو دور سازد، پس هر چه خواهى تلاش کن خداوند تو را باقى نگذراد، اگر از آنچه مى توانى انجام ندهى.

خطبه صد و سی و چهارم:راهنمائى عمر در جنگ

مشاوره نظامى خداوند به پیروان این دین وعده داد که اسلام را سربلند و نقاط ضعف مسلمین را جبران کند، خدایى که مسلمانان را به هنگام کمى نفرات یارى کرد، و آنگاه که نمى توانستند از خود دفاع کنند، از آنها دفاع کرد، اکنون زنده است و هرگز نمى میرد. هرگاه خود به جنگ دشمن روى و با آنان روبرو گردى و آسیبى بینى، مسلمانان تا دورترین شهرهاى خود، دیگر پناهگاهى ندارند و پس از تو کسى نیست تا بدان روآورند. مرد دلیرى را به سوى آنان روانه کن، و جنگ آزمودگان و خیرخواهان را همراه او کوچ ده، اگر خدا پیروزى داد چنان است که تو دوست دارى، و اگر کار دیگرى مطرح شد، تو پناه مردمان و مرجع خواهى بود.

خطبه صد و سی و سوم:ذکر عظمت پروردگار

عظمت پروردگار دنیا و آخرت، خدا را فرمانبردار است، و سررشته هر دو به دست او است، آسمانها و زمینها کلیدهاى خویش را به او سپردند، و درختان شاداب و سرسبز، صبحگاهان و شامگاهان در برابر خدا سجده مى کنند، و از شاخه هاى درختان نور سرخ رنگى شعله ورشده، به فرمان او میوه هاى رسیده را به انسانها تقدیم مى دارند.

ویژگیهاى قرآن. کتاب خدا قرآن در میان شما سخنگویى است که هیچگاه زبانش از حق گویى کند و خسته نشده، و همواره گویاست، خانه اى است که ستونهاى آن هرگز فرو نمى ریزد، و صاحب عزتى است که یارانش هرگز شکست ندارند.

خطبه صد و سی و دوم:در پارسایى در دنیا

ستایش پروردگار خدا را ستایش مى کنیم بر آنچه گرفته، و بخشیده، بر نعمتهایى که عطا کرد و آزمایشهایى که انجام داد، خداوندى که بر هر چیز پنهانى آگاه و در باطن هر چیزى حضور دارد، به آنچه در سینه هاست آگاه و بر آنچه دیده ها دزدانه مى نگرد داناست، و گواهى مى دهم که خدا یکى و جز او خدایى نیست، و گواهى مى دهم که حضرت محمد (ص) برگزیده و فرستاده اوست، آن گواهى که با او درون و بیرون، قلب و زبان، هماهنگ باشد.

یاد مرگ. به خدا سوگند! اینکه مى گویم بازى نیست، جدى و حقیقت است، دروغ نیست، و آن چیزى جز مرگ نیست، که بانگ دعوت کننده اش رسا، و به سرعت همه را میراند، پس انبوه زندگان، و طرفداران، تو را فریب ندهند، همانا گذشتگان را دیدى که ثروتها اندوختند و از فقر و بیچارگى وحشت داشتند، و با آرزوهاى طولانى فکر مى کردند در امانند، و مرگ را دور مى پنداشتند، دیدى چگونه مرگ بر سرشان فرود آمد؟ و آنان را از وطنشان بیرون راند؟ و از خانه امن کوچشان داد؟ که به چوبه تابوت نشستند، و مردم آن را دست به دست مى کردند؟ و بر دوش گرفته و با سرانگشت خویش نگاه مى داشتند؟ آیا ندیدید آنان را که آرزوهاى دور و دراز داشتند، و کاخهاى استوار مى ساختند، و مالهاى فراوان مى اندوختند؟ چگونه خانه هایشان گورستان شد؟ و اموال جمع آورى شده شان تباه و پراکنده و از آن وارثان گردید؟ و زنان آنها با دیگران ازدواج کردند؟ نه مى توانند چیزى به حسنات بیفزایند و نه از گناه توبه کنند! تقوى و روش برخورد با دنیا کسى که جامه تقوا بر قلبش بپوشاند، کارهاى نیکوى او آشکار شود، و در کارش پیروز گردد، پس در به دست آوردن بهره هاى تقوا فرصت غنیمت شمارید، و براى رسیدن به بهشت جاویدان رفتارى متناسب با آن انجام دهید، زیرا دنیا براى زندگى همیشگى شما آفریده نشد، گذرگاهى است تا در آن زاد و توشه آخرت بردارید، پس با شتاب، آماده کوچ کردن باشید و مرکبهاى راهوار براى حرکت مهیا دارید.

خطبه صد و سی و یکم:فلسفه قبول حکومت

نکوهش کوفیان اى مردم رنگارنگ، و دلهاى پریشان و پراکنده، که بدنهایشان حاضر و عقلهایشان از آنها غایب و دور است، من شما را به سوى حق مى کشانم، اما چونان گوسفندانى که از غرش شیر فرار کنند مى گریزید، هیهات که با شما بتوانم تاریکى را از چهره عدالت بزدایم، و کجى ها را که در حق راه یافته راست نمایم.

خطبه صد و سی ام:سخنى با ابوذر

خداگرایى در مبارزه با ستمگران. اى اباذر! همانا تو براى خدا به خشم آمدى، پس امید به کسى داشته باش که به خاطر او غضبناک شدى، این مردم براى دنیاى خود از تو ترسیدند، و تو بر دین خویش از آنان ترسیدى، پس دنیا را که به خاطر آن از تو ترسیدند به خودشان واگذار، و با دین خود که براى آن ترسیدى از این مردم بگریز، این دنیاپرستان چه محتاجند به آنکه تو آنان را ترساندى، و چه بى نیازى از آنچه آنان تو را منع کردند، و به زودى خواهى یافت که چه کسى فردا سود مى برد؟ و چه کسى بر او بیشتر حسد مى ورزند؟ اگر آسمان و زمین درهاى خود را بر روى بنده اى ببندند و او از خدا بترسد، خداوند راه نجاتى از میان آن دو براى او خواهد گشود، آرامش خود را تنها در حق جستجو کن، و جز باطل چیزى تو را به وحشت نیاندازد، اگر تو دنیاى این مردم را مى پذیرفتى، تو را دوست داشتند و اگر سهمى از آن برمى گرفتى دست از تو برمى داشتند.

خطبه صد و بیست و نهم:درباره پیمانه ها

وصف جامعه مسخ شده مسلمین. بندگان خدا! شما و آنچه از این دنیا آرزومندید، مهمانانى هستید که مدتى معین براى شما قرار داده شد، بدهکارانى هستید که مهلت کوتاهى در پرداخت آن دارید، و اعمال شما همگى حفظ مى شود، چه بسیارند تلاشگرانى که به جایى نرسیدند، و زحمتکشانى که زیان دیدند. در روزگارى هستید که خوبى در آن پشت کرده و مى گذرد، و بدى رویگردان شده، پیش مى تازد، و طمع شیطان در هلاکت مردم بیشتر مى گردد، هم اکنون روزگارى است که ساز و برگ شیطان تقویت شده، نیرنگ و فریبش همگانى گشته، و به دست آوردن شکار براى او آسان است، به هر سو مى خواهى نگاه کن! آیا جز فقیرى مى بینى که با فقر دست و پنجه نرم مى کند؟ یا ثروتمندى که نعمت خدا را کفران کرده و با بخل ورزیدن در ادا حقوق الهى، ثروت فراوانى گرد آورده است؟ یا سرکشى که گوش او از شنیدن پند و اندرزها کر است؟ 

خطبه صد و بیست و هشتم:فتنه هاى بصره

پیشگویى امام (ع) نسبت به حوادث مهم شهر بصره اى احنف! گویا من او را مى بینم که با لشگرى بدون غبار و سر و صدا، و بدون حرکات لگامها، و شیهه اسبان، به راه افتاده، زمین را زیر قدمهاى خود چون گام شترمرغان درمى نوردند، پس واى بر کوچه هاى آباد و خانه هاى زینت شده بصره که بالهایى چونان بال کرکسان و ناودانهایى چون خرطومهاى پیلان دارد. واى بر اهل بصره که بر کشتگان آنان نمى گریند، و از گمشدگانشان کسى جستجو نمى کند، من دنیا را برو، بر زمین کوبیده و چهره اش را به خاک مالیدم، و بیش از آنچه ارزش دارد، بهایش نداده ام، و با دیده اى که سزاوارست به آن نگریسته ام.

خطبه صد و بیست و هفتم:در خطاب به خوارج

(خوارج عقیده داشتند: کسى که گناه کبیره انجام دهد کافر و از اسلام خارج شده است، مگر توبه کند و دوباره مسلمان گردد) افشاء گمراهى خوارج پس اگر چنین مى پندارید که من خطا کرده و گمراه شدم، پس چرا همه امت محمد (ص) را به گمراهى من گمراه مى دانید؟ و خطاى مرا بحساب آنان مى گذراید؟ و آنان را براى خطاى من کافر مى شمارید؟ شمشیرها را بر گردن نهاده، کورکورانه فرود مى آورید و گناهکار و بیگناه را به هم مخلوط کرده همه را یکى مى پندارید؟

خطبه صد و بیست و ششم:درباره تقسیم بیت المال

عدالت اقتصادى امام (ع) آیا به من دستور مى دهید براى پیروزى خود، از جور و ستم درباره امت اسلامى که بر آنها ولایت دارم، استفاده کنم؟ به خدا سوگند! تا عمر دارم، و شب و روز برقرار است، و ستارگان از پى هم طلوع و غروب مى کنند، هرگز چنین کارى نخواهم کرد! اگر این اموال از خودم بود به گونه اى مساوى در میان مردم تقسیم مى کردم تا چه رسد که جزو اموال خداست، آگاه باشید! بخشیدن مال به آنها که استحقاق ندارند، زیاده روى و اسراف است، ممکن است در دنیا ارزش دهنده آن را بالا برد اما در آخرت پست خواهد کرد، در میان مردم ممکن است گرامیش بدارند اما در پیشگاه خدا خوار و ذلیل است. هیچ کس مالش در راهى که خدا اجازه نفرمود مصرف نکرد و به غیر اهل آن نپرداخت جز آنکه خدا او را از سپاس آنان محروم فرمود، و دوستى آنها را متوجه دیگرى ساخت، پس اگر روزى بلغزد و محتاج کمک آنان گردد، بدترین رفیق و سرزنش کننده ترین دوست خواهند بود.

خطبه صد و بیست و پنجم:در رابطه با خوارج

علل پذیرش حکمیت در صفین. ما افراد را داور قرار ندادیم، تنها قرآن را به حکمیت (داورى) انتخاب کردیم (که آنها بر سر نیزه کرده و داورى آن را مى خواستند) این قرآن، خطى نوشته شده که میان دو جلد پنهان است، زبان ندارد تا سخن گوید، و نیازمند به کسى است که آن را ترجمه کند، و همانا انسانها مى توانند از آن سخن گویند، و هنگامى که شامیان ما را دعوت کردند تا قرآن را میان خویش داور گردانیم، ما گروهى نبودیم که به کتاب خداى سبحان پشت کنیم، در حالى که خداى بزرگ فرمود: (اگر در چیزى خصومت کردید آن را به خدا و رسول باز گردانید) باز گرداندن آن به خدا این است که سنت او را انتخاب کنیم، و باز گرداندن به پیامبر (ص) این است که سنت او را انتخاب کنیم، پس اگر از روى راستى به کتاب خدا داورى شود، ما از دیگر مردمان به آن سزاوارتریم، و اگر در برابر سنت پیامبر (ص) تسلیم باشند ما بدان اولى و برتریم، اما سخن شما که چرا میان خود و آنان براى حکمیت (داورى) مدت تعیین کردى؟ من این کار را کردم تا نادان خطاى خود را بشناسد، و دانا بر عقیده خود استوار بماند، و اینکه شاید در این مدت آشتى و صلح، خدا کار امت را اصلاح کند و راه تحقیق و شناخت حق باز باشد، تا در جستجوى حق شتاب نورزند، و تسلیم اولین فکر گمراه کننده نگردند.

خطبه صد و بیست و چهارم:تعلیم یاران در کار جنگ

آموزش نظامى (تاکتیکهاى رزم انفرادى) زره پوشیده ها را در پیشاپیش لشگر قرار دهید، و آنها که کلاه خود ندارند، در پشت سر قرار گیرند، دندانها را در نبرد روى هم بفشارید، که تاثیر ضربت شمشیر را بر سر کمتر مى کند، در برابر نیزه هاى دشمن، پیچ و خم به خود دهید که نیزه ها را مى لغزاند و کمتر به هدف اصابت مى کند، چشمها را فرو خوابانید، که بر دلیرى شما مى افزاید، و دل را آرام مى کند، صداها را آهسته و خاموش سازید که سستى را مى زداید. پرچم لشگر را بالا دارید و پیرامون آن را خالى مگذارید و جز به دست دلاوران و مدافعان سرسخت خود نسپارید، زیرا آنان که در حوادث سخت ایستادگى مى کنند،از پرچمهاى خود بهتر پاسدارى مى نمایند و آن را در دل لشگر نگاه مى دارند، و از هر سو، از پیش و پس و اطراف، مراقب آن مى باشند، نه از آن عقب مى مانند که تسلیم دشمن کنند و نه از آن پیشى مى گیرند که تنها رهایش سازند.

خطبه صد و بیست و سوم:در سرزنش اصحاب خود

هشدار از کوتاهى در نبرد گویى شما را در برخى از حمله ها، در حال فرار، ناله کنان چون گله اى از سوسمار مى نگرم که نه حقى را بازپس مى گیرید، و نه ستمى را باز مى دارید، اینک این شما و این راه گشوده، نجات براى کسى است که خود را به میدان افکنده به مبارزه ادامه دهد، و هلاکت از آن کسى است که سستى ورزد.

خطبه صد و بیست و دوم:هنگام نبرد صفین

آموزش روانى در جنگ. هر کدام از شما در صحنه نبرد با دشمن، در خود شجاعت و دلاورى احساس کرد، برادرش را سست و ترسو یافت، به شکرانه این برترى باید از او دفاع کند، آنگونه که از خود دفاع مى کند، زیرا اگر خدا خواست او را چون شما دلاور و شجاع گرداند، همانا مرگ به سرعت در جستجوى شماست، آنها که در نبرد مقاومت دارند، و آنها که فرار مى کنند، هیچ کدام را از چنگال مرگ رهایى نیست و همانا گرامیترین مرگها کشته شدن در راه خداست، سوگند به آن کس که جان پسر ابوطالب در دست اوست، هزار ضربت شمشیر بر من آسانتر از مرگ در بستر استراحت، در مخالفت با خداست.

خطبه صد و بیست و یکم:خطاب به خوارج

(پس از پافشارى خوارج در شورشگرى، امام (ع) به قرارگاهشان رفت و فرمود:) آیا همه شما در جنگ صفین بودید؟ گفتند: بعضى بودیم و برخى حضور نداشتیم فرمود: به دو گروه تقسیم شوید، تا متناسب با هر کدام سخن گویم. دو دسته شدند، امام ندا درداد که: ساکت باشید، به حرفهایم گوش فرا دهید و با جان و دل به سوى من توجه کنید، و هر کس را براى گواهى سوگند دادم با علم گواهى دهد آنگاه سخنان طولانى مطرح فرمود که: (برخى از آن خطبه این است) سیاست استعمارى قرآن بر سر نیزه کردن آنگاه که شامیان در گرماگرم جنگ، و در لحظه هاى پیروزى ما، با حیله و نیرنگ، و مکر و فریبکارى قرآنها را بر سر نیزه بلند کردند شماها نگفتید که: (شامیان، برادران ما و هم آیین ما هستند؟ از ما مى خواهند از خطاى آنان بگذاریم. و راضى به حاکمیت کتاب خدا شده اند، نظر ما این است که حرفشان را قبول کنیم و از آنان دست برداریم؟)، اما من به شما گفتم که: این توطئه ظاهرش ایمان و باطن آن دشمنى و کینه توزى است، آغاز آن رحمت و پایان آن پشیمانى است، پس در همین حال به مبارزه ادامه دهید، و از راهى که در پیش گرفته اید منحرف نشوید، و در جنگ دندان بر دندان فشارید، و به هیچ ندایى گوش ندهید، زیرا اگر پاسخ داده شوند گمراه کننده اند،

خطبه صد و بیست:درحکمیت

(پس از پذیرش (حکمیت) صفین، یکى از یاران گفت: ما را از حکمیت نهى فرمودى، سپس پذیرفتى و داور تعیین کردى، ما نمى دانیم کدام یک از این دو کار درست است؟ امام دست بر روى دست کوبید و با تاسف فرمود) علل شکست کوفیان و پذیرش (حکمیت) این سزاى کسى است که بیعت با امام خود را ترک گوید، و پیمان بشکند. به خدا سوگند! هنگامى که شما را به جنگ با معاویه فرا خواندم، خوشایندتان نبود، ولى خداوند خیر شما را در آن قرار داده بود، اگر مقاومت مى کردید، شما را راهنمائى مى کردم و اگر به انحراف مى رفتید شما را به راه راست برمى گرداندم، اگر سر باز مى زدید، دوباره شما را براى مبارزه آماده مى کردم، در آن صورت وضعیتى مطمئن داشتیم، اما دریغ، با کدام نیرو بجنگم؟ و به چه کسى اطمینان کنم؟ شگفتا، مى خواهم به وسیله شما بیماریها را درمان کنم ولى شما درد بى درمان من شده اید، کسى را مى مانم که خار در پایش رفته و با خار دیگرى مى خواهد آن را بیرون کشد، در حالى که مى داند خار در تن او بیشتر شکند و بر جاى ماند، خدایا! پزشکان این درد مرگبار به جان آمده، و آبرسان این شوره زار ناتوان شده است.

خطبه صد و نوزده:بیان فضیلتهاى خود

یادآورى ویژگیهاى اهل بیت (ع) و اندرز یاران به خدا سوگند! تبلیغ رسالتها، وفاى به پیمانها، و تفسیر اوامر و هشدارهاى الهى به من آموزش داده شد، درهاى دانش و روشنایى امور انسانها نزد ما اهل بیت پیامبر (ص) است، آگاه باشید که قوانین دین یکى و راههاى آن آسان و راست است، کسى که از آن برود به قافله و سرمنزل رسد، و غنیمت برد، و هر کس که از آن راه نرود گمراه شده پشیمان گردد، مردم! براى آن روز که زاد و توشه ذخیره مى کنند، و اسرار آدمیان فاش مى گردد، عمل کنید، کسى که از خرد خویش بهره مند نگردد براى پند گرفتن از عقل و فکر دیگران عاجزتر است، که آن غائب براى کمک کردن از عقل حاضر او ناتوان تر است، از آتشى بپرهیزید که حرارتش شدید، و عمق آن ناپیدا، و زیور آن غل و زنجیر، آشامیدنى آن زردآب و چرک جوشان است، آگاه باشید! نام نیکى که خدا براى کسى میان مردم قرار دهد، بهتر از مالى است که براى دیگران باقى مى گذارد که او را ستایش نمى کنند

خطبه صد و هیجده:تحریض مردم به جهاد

علل نکوهش کوفیان. شما را چه مى شود؟ هرگز ره رستگارى نپویید! و به راه عدل هدایت نگردید! آیا در چنین شرائطى سزاوارست که من از شهر خارج شوم؟ هم اکنون باید مردى از شما که من از شجاعت و دلاورى او راضى و به اطمینان داشته باشم، به سوى دشمن کوچ کند.

خطبه صد و هفده:ستودن یاران خود

ستودن یاران نیکوکار. شما یاران حق و برادران دینى من باشید، در روز جنگ چون سپر محافظ دورکننده ضربتها، و در خلوتها محرم اسرار منید، با کمک شما پشت کنندگان به حق را مى کوبم و به راه مى آورم، و فرمانبردارى استقبال کنندگان را امیدوارم، پس مرا، با خیرخواهى خالصانه، و سالم از هر گونه شک و تردید، یارى کنید، به خدا سوگند! من به مردم از خودشان سزاوارترم. (پس از جنگ صفین و نهروان، مردم را براى سرکوبى معاویه فرا خواند، سکوت کردند، فرمود شما را چه شده، آیا لال هستید؟ گروهى گفتند اى امیرالمومنین، اگر تو حرکت کنى با تو حرکت مى کنیم).

خطبه صدو شانزده:موعظه یاران

سرزنش انسانهاى خودپرست. نه اموال خود را در راه خدایى که آن مالها را روزى شما کرد مى بخشید، نه جانها را در راه خداى جان آفرین به خطر مى افکنید، دوست دارید مردم براى خدا شما را گرامى دارند اما خودتان مردم را در راه خدا گرامى نمى شمارید، از فرود آمدن در خانه هاى گذشتگان عبرت گیرید، و از جدایى با نزدیکترین برادران و دوستان پند پذیرید.

خطبه صد و پانزده:در اندرز به یاران

ویژگیهاى پیامبر اسلام (ع) خداوند پیامبر (ص) را فرستاد تا دعوت کننده به حق، و گواه اعمال خلق باشد، پیامبر (ص) بدون سستى و کوتاهى، رسالت پروردگارش را رسانید، و در راه خدا با دشمنانش بدون عذرتراشى جنگید، پیامبر (ص) پیشواى پرهیزکاران، و روشنى بخش چشم هدایت شدگان است. (و از همین خطبه است) اندرز یاران مردم اگر شما همانند من از آنچه بر شما پنهان است باخبر بودید، از خانه ها کوچ مى کردید، در بیابانها سرگردان مى شدید، و بر کردارتان اشک مى ریختید، و چونان زنان مصیبت دیده بر سر و سینه مى زدید، سرمایه خود را بدون نگهبان و جانشین رها مى کردید، و هر کدام از شما تنها بکار خود مى پرداختید، و به دیگرى توجهى نداشتید. 

خطبه صد و چهارده:در طلب باران

دعا براى طلب باران خداوندا! کوههاى ما از بى آبى شکاف خورده، و زمین ما غبارآلود، و دامهاى ما در آغلهاى خود سرگردانند، و چون زن بچه مرده فریاد مى کشند، و از رفت و آمد بى حاصل به سوى چراگاهها و آبشخورها، خسته شده اند، بار خدایا! بر ناله گوسفندان و فریاد و آه شتران ماده رحمت آور، خدایا به سرگردانى آنها در راهها و ناله هاشان در خوابگاهها رحمت آور. بار خدایا! هنگامى به سوى تو بیرون آمدیم که خشکسالى پیاپى هجوم آورده، و ابرهاى پرباران از ما پشت کرده و خشک و نامهربان بدون بارش قطره اى باران گذشتند خدایا! تو امید هر بیچاره و حل کننده مشکلات هر طلب کننده مى باشى، خدایا تو را مى خوانیم، در این هنگام که همه ناامید شدند، و ابر رحمت بر ما نمى بارد، و حیوانات ما نابود گردیدند، ما را به کردار ما عذاب نکنى، و به گناهان ما کیفر ندهى. خدایا! رحمت خود را با ابر پرباران، و بهار پرآب، و گیاهان خوش منظر شاداب بر ما نازل فرما، بارانى درشت قطره بر ما فرو فرست که مردگان را زنده و آنچه از دست ما رفته به ما باز گرداند.

خطبه صد و سیزده:در اندرز به مردم

ارزش ستایش و شهادت به یگانگى خدا ستایش خداوندى را سزاست که حمد و ستایش را به نعمتها، و نعمتها را به شکرگزارى پیوند داد، خداى را بر نعمتهایش آن گونه ستایش مى کنیم که بر بلاهایش، و براى به راه آوردن نفس سرکش که در برابر اوامر الهى سستى مى کند، و در ارتکاب زشتیها که نهى فرمود شتاب دارد، از خدا یارى مى خواهیم، و از گناهانى که علم خدا به آنها احاطه دارد و کتابش آنها را برشمرده و ثبت کرده، طلب آمرزش مى کنیم، علم خداوندى که کمتر نارسایى نداشته، و کتابى که چیزى را وانگذاشته است، به خدا ایمان داریم، ایمان کسى که غیبها را به چشم خود دیده، و بر آنچه وعده داده اند آگاه است، ایمانى که اخلاص آن شرک را زدوده، و یقین آن شک را نابود کرده است. و گواهى مى دهیم که خدایى نیست جز خداى یکتا، نه شریکى دارد و نه همتایى، و گواهى مى دهیم که حضرت محمد (ص) بنده و فرستاده اوست (که درود خدا بر او و خاندانش باد) این دو گواهى (شهادتین) گفتار را بالا مى برند، و کردار و عمل را به پیشگاه خدا مى رسانند، ترازویى که این دو گواهى را در آن نهند سبک نباشد، اگر بردارند با چیز دیگرى سنگین نخواهد شد.

خطبه صد و دوازده:در نکوهش دنیا

پرهیز دادن از دنیاپرستى شما را از دنیاپرستى مى ترسانم، زیرا منزلگاهى براى کوچ کردن، نه منزلى براى همیشه ماندن است، دنیا خود را با غرور زینت داده و با زینت و زیبایى مى فریبد، خانه اى که نزد خداوند بى مقدار است زیرا که حلال آن با حرام، و خوبى آن با بدى، و زندگى در آن با مرگ، و شیرینى آن با تلخیها درآمیخته است، خداوند آن را براى دوستانش انتخاب نکرد. و در بخشیدن آن به دشمنانش دریغ نفرمود خیر دنیا اندک و شر آن آماده و فراهم آمده اش پراکنده، و ملک آن غارت شده، و آبادانى آن رو به ویرانى نهاده است، چه ارزشى دارد خانه اى که پایه هاى آن در حال فرو ریختن و عمر آن چون زاد و توشه پایان مى پذیرد؟ و چه لذتى دارد زندگانى که چونان مدت سفر به آخر مى رسد؟ روش برخورد با دنیا مردم! آنچه را خدا واجب کرده جزو خواسته هاى خود بدانید، و در پرداختن حقوق الهى از او یارى طلبید، و پیش از آنکه مرگ شما را بخواند گوش به دعوت او دهید، همانا زاهدان اگر چه خندان باشند، قلبشان مى گرید، و اگر چه شادمان باشند اندوه آنان شدید است، و اگر چه براى نعمتهاى فراوان مورد غبطه دیگران قرار گیرند اما با نفس خود در دشمنى بسیارى قرار دارند.

خطبه صد و یازدهم:درباره ملک الموت

عجز انسان از درک فرشتگان، (فرشته مرگ) آیا هنگامى که فرشته مرگ به خانه اى درآمد، از آمدن او آگاه مى شوى؟ آیا هنگامى که یکى را قبض روح مى کند او را مى بینى؟ بچه را چگونه در شکم مادر مى میراند؟ آیا از راه اندام مادر وارد مى شود؟ یا روح به اجازه خداوند به سوى او مى آید؟ یا همراه کودک در شکم مادر به سر مى برد؟ آن کس که آفریده اى چون خود را نتواند توصیف کند. چگونه مى تواند خداى خویش را توصیف نماید؟

خطبه صد و دهم:در نکوهش دنیا

هشدار از دنیاپرستى پس از ستایش پروردگار، همانا من شما را از دنیاى حرام مى ترسانم، زیرا در کام شیرین و در دیده انسان سبز و رنگارنگ است، در شهوات و خواهشهاى نفسانى پوشیده شده، و با نعمتهاى زودگذر دوستى مى ورزد، با متاع اندک زیبا جلوه مى کند، و در لباس آرزوها خود را نشان مى دهد، و با زینت غرور خود را مى آراید، شادى آن دوام ندارد، و کسى از اندوه آن ایمن نیست شناخت ماهیت دنیا دنیاى حرام بسیار فریبنده و بسیار زیان رساننده است، دگرگون شونده و ناپایدار، فناپذیر و مرگبار، و کشنده اى تبهکار است، و آ نگاه که به دست آرزومندان افتاد و با خواهشهاى آنان دمساز شد مى نگرند که جز سرابى بیش نیست که خداى سبحان فرمود: (زندگى چون آبى ماند که از آسمان فرو فرستادیم و به وسیله گیاهان فراوان رویید سپس خشک شده، باد آنها را پراکنده نمود و خدا بر همه چیز قادر و تواناست).

خطبه صد و نهم:اندرز به یاران

ره آورد برخى از مبانى اعتقادى همانا بهترین چیزى که انسانها مى توانند با آن به خداى سبحان نزدیک شوند، ایمان به خدا و ایمان به پیامبر (ص) و جهاد در راه خداست، که جهاد قله بلند اسلام، و یکتا دانستن خدا، بر اساس فطرت انسانى است، برپا داشتن نماز آیین ملت اسلام، و پرداختن زکات تکلیف واجب الهى، و روزه ماه رمضان سپرى برابر عذاب الهى است، و حج و عمره، نابودکننده فقر و شستشودهنده گناهان است. و صله رحم مایه فزونى مال و طول عمر، و صدقه هاى پنهانى نابودکننده گناهان، و صدقه آشکارا، مرگهاى ناگهانى و زشت را باز مى دارد، و نیکوکارى، از ذلت و خوارى نگه مى دارد.

خطبه صد و هشتم:توانایى خداوند

وصف قدرت پروردگار همه چیز برابر خدا خشوع کننده است، و همه چیز با یارى او بر جاى مانده اند، خدا بى نیازکننده هر نیازمند، و عزتبخش هر خوار و ذلیل، نیروى هر ناتوان، و پناهگاه هر مصیبت زده است، هر کس سخن گوید مى شنود، و هر که ساکت باشد اسرار درونش را مى داند، روزى زندگان بر اوست و هر که بمیرد به سوى او باز مى گردد. خدایا! چشمها تو را ندیده تا از تو خبر دهند، پیش از توصیف کنندگان از موجودات، بوده اى، آفرینش براى ترس از وحشت تنهایى نبود، و براى سودجویى آنها را نیافریدى، هیچ کس از قدرت تو نتواند بگریزد، و هر کس را تو بگیرى از قدرت تو نتواند خارج گردد، گناهکاران از عظمت تو نکاهند، و اطاعت کنندگان بر قدرت تو نیفزایند، آن کس که از قضاى تو به خشم آید نتواند فرمانت را برگرداند، و هر کس که به فرمان تو پشت کند از تو بى نیاز نگردد.

خطبه صد و هفتم:حادثه هاى بزرگ

خداشناسى ستایش خداى را سزاست که با آفرینش مخلوقات، بر انسانها تجلى کرد، و با برهان و دلیل خود را بر قلبهایشان آشکار نمود، مخلوقات را بدون نیاز به فکر و اندیشه آفرید، که فکر و اندیشه مخصوص کسانى است که دلى درون سینه داشته باشند، و او چنین نیست که علم خداوندى ژرفاى پرده هاى غیب را شکافته، و به افکار و عقاید پنهان احاطه دارد.

وصف پیامبر اسلام (ص) پیامبر (ص) را از درخت تنومند پیامبران، از سرچشمه نور هدایت، از جایگاه بلند بى همانند، از سرزمین بطحا، از چراغهاى برافروخته در تاریکیها، و از سرچشمه هاى حکمت برگزید.

خطبه صد و ششم:در یکى از ایام صفین

وصف نبرد یاران در صفین از جاى کنده شدن و فرار شما را از صفها دیدم، فرومایگان گمنام، و بیابان نشینانى از شام، شما را پس مى راندند، در حالى که شما از بزرگان و سرشناسان عرب و از سران شرف مى باشید، برازندگى چشمگیرى دارید و قله هاى سرفراز و بلند قامتید، سرانجام سوزش سینه ام با مقاومت و حملات دلاورانه شما، تسکین یافت، که دیدم شامیان را هزیمت دادید و صفهاى آنان را درهم شکستید، و آنان را از لشگرگاه خود راندید، آنگونه که آنها شما را کنار زدند، مى دیدم با نیزه ها آنان را کوفتید و با تیرها، آنها را هدف قرار دادید، که فراریان و کشتگان دشمن روى هم ریختند، و بر دوش هم سوار مى شدند، چونان شتران تشنه اى که از آبشخورشان برانند و به هر سو گریزان باشند.

خطبه صد و پنجم:وصف پیامبر و بیان دلاورى

ره آورد اسلام ستایش خداوندى را سزاست که راه اسلام را گشود، و راه نوشیدن آب زلالش را بر تشنگان آسان فرمود، ستونهاى اسلام را در برابر ستیزه جویان استوار نمود، و آن را پناهگاه امنى براى پناه برندگان، و مایه آرامش براى واردشوندگان قرار داد اسلام، حجت و برهان براى گویندگان، و گواه روشن براى دفاع کنندگان، و نور هدایتگر براى روشنى خواهان، و مایه آرامش براى واردشوندگان قرار داد اسلام، حجت و برهان براى گویندگان، و گواه روشن براى دفاع کنندگان، و نور هدایتگر براى روشنى خواهان، و مایه فهمیدن براى خردمندان، و عقل و درک براى تدبیرکنندگان، و نشانه گویا براى جویندگان حق، و روشن بینى براى صاحبان عزم و اراده، پندپذیرى براى عبرت گیرندگان، عامل نجات و رستگارى براى تصدیق کنندگان، و آرامش دهنده تکیه کنندگان، راحت و آسایش توکل کنندگان، و سپرى نگهدارنده براى استقامت دارندگان است.

خطبه صد و چهارم:صفات پیامبر

ویژگیهاى پیامبر (ص) تا اینکه خدا محمد (ص) را برانگیخت، گواهى دهنده، بشارت دهنده، هشداردهنده. پیامبرى که بهترین آفریدگان در خردسالى، و در سن پیرى نجیبترین و بزرگوارترین مردم بود، اخلاقش از همه پاکان پاکتر و باران کرمش از هر چیزى بادوامتر بود. هشدار از آینده تلخ فرزندان امیه شما اى فرزندان امیه! زمانى از لذت و شیرینى دنیا بهره مند شدید، و از پستان آن نوشیدید که افسارش رها، و بند جهازش محکم نبود (در حکومت عثمان)، تا آنجا که حرام دنیا نزد گروهى چونان درخت سدر بى خار، آسان و حلال آن دشوار و غیر ممکن شد به خدا سوگند دنیایى که در دست شماست چونان سایه اى است گسترده که زود به سرآمد خود نزدیک مى شود.

خطبه صد و سوم:پیامبر و فضیلت خویش

ره آورد بعثت پیامبر (ص) پس از ستایش پروردگار، همانا خداوند سبحان، حضرت محمد (ص) را مبعوث فرمود، در روزگارانى که عرب کتابى نخوانده و ادعاى وحى و پیامبرى نداشت پیامبر اسلام (ص) با یارانش به مبارزه با مخالفان پرداخت تا آنان را به سرمنزل نجات کشاند، و پیش از آنکه مرگشان فرا رسد آنان را به رستگارى رساند، با خستگان مدارا کرد، و شکسته حالان را زیر بال گرفت تا همه را به راه راست هدایت کرد، جز آنان که راه گمراهى پیمودند، و در آنها خیرى نبود همه را نجات داد، و در جایگاه مناسب رستگارى، استقرارشان بخشید، تا آنکه آسیاب زندگى آنان به چرخش درآمد، و نیزه شان تیز شد. به خدا سوگند! من در دنباله آن سپاه بودم، تا باطل شکست خورد و عقب نشست، و همه رهبرى اسلام را فرمانبردار شدند، در این راه هرگز ناتوان نشدم، و نترسیدم، و خیانت نکردم، و سستى در من راه نیافت به خدا سوگند! درون باطل را مى شکافم تا حق را از پهلویش بیرون کشم.

خطبه صد و دوم:در تشویق به زهد

روش برخورد با دنیا اى مردم! به دنیا چونان زاهدان رویگردان از آن، بنگرید، به خدا سوگند! دنیا به زودى ساکنان خود را از میان مى برد، و رفاه زدگان ایمن را به درد مى آورد، آنچه از دست رفت و پشت کرده هیچگاه برنمى گردد، و آینده به روشنى معلوم نیست تا در انتظارش باشند. شادى و سرور دنیا با غم و اندوه آمیخته، و توانایى انسان به ضعف و سستى مى گراید، زیباییها و شگفتیهاى دنیا شما را مغرور نسازد، زیرا زمان کوتاهى دوام ندارد.

خطبه صد و یکم:در زمینه سختیها

وصف روز قیامت قیامت روزى است که خداوند همه انسانهاى گذشته و آینده را براى رسیدگى دقیق حساب و رسیدن به پاداش اعمال، گرد آورد، همه فروتنانه به پاخیزند، عرق از سر و رویشان و کنار دهانشان جارى است، و زمین زیر پایشان لرزان است، نیکوحالترین آنان کسى است که جاى گذاشتن دو پایش را پیدا کند یا جایى براى آسوده ماندن بیابد.

خطبه صد:خبر از حوادث ناگوار

ستایش و اندرز ستایش خداوندى را که اول هر نخستین است و آخر هر گونه آخرى، چون پیش از او چیزى نیست باید که ابتدایى نداشته باشد، و چون پس از او چیزى نیست پس پایانى نخواهد داشت، و گواهى مى دهم که جز او خدایى نیست، و خدا یکى است، آن گواهى که با درون و برون قلب و زبان، هماهنگ باشد.

خطبه نود و نهم:درباره پیامبر و خاندان او

شناخت خدا ستایش خداوندى را سزاست که احسان فراوانش بر آفریده ها گسترده، و دست کرم او را براى بخشش گشوده است، او را بر همه کارهایش مى ستاییم، و براى نگهدارى حق الهى از او یارى مى طلبیم، و گواهى مى دهیم جز او خدایى نیست ویژگیهاى پیامبر (ص) و گواهى مى دهیم که محمد (ص) بنده و فرستاده اوست. او را فرستاد تا فرمان وى را آشکار و نام خدا را بر زبان راند. پس با امانت، رسالت خویش را به انجام رساند، و با راستى و درستى به راه خود رفت، و پرچم حق را در میان ما به یادگار گذاشت، هر کس از آن پیشى گیرد از دین خارج و آن کس که از آن عقب ماند هلاک گردد و هر کس همراهش باشد رستگار شود راهنماى این پرچم، با درنگ و آرامش سخن گوید، و دیر بپا خیزد، و آنگاه که برخاست سخت و چالاک، به پیش رود، پس چون در اطاعت او درآمدید، و او را بزرگ داشتید، مرگ فرا رسید و او را از میان شما برد، پس از او چندان که خدا خواهد زندگانى مى گذرانید تا آنکه خدا شخصى را برانگیزاند که شما را متحد سازد، و پراکندگى شما را جبران نماید.

خطبه نود و هشتم:در گریز از دنیا

خدا را بر نعمتهایى که عطا فرمود ستایش مى کنیم و در کارهاى خود از او یارى مى جوییم، از او سلامت در دین را خواهانیم آنگونه که تندرستى بدن را از او درخواست داریم پرهیز از دنیاپرستى اى بندگان خدا، شما را به ترک دنیایى سفارش مى کنم که شما را رها مى سازد، گرچه شما جدایى از آن را دوست ندارید، دنیایى که بدنهاى شما را کهنه و فرسوده مى کند با اینکه دوست دارید همواره تازه و پاکیزه بمانید.

خطبه نود و هفتم:در ستم بنى امیه

خبر از ستمگرى و فساد بنى امیه سوگند به خدا! بنى امیه چنان به ستمگرى و حکومت ادامه دهند که حرامى باقى نماند جز آنکه حلال شمارند، و پیمانى نمى ماند جز آنکه همه را بشکنند، و هیچ خیمه و خانه اى وجود ندارد جز آنکه ستمگارى آنان در آنجا راه یابد، و ظلم و فسادشان مردم را از خانه ها کوچ دهد، تا آنکه در حکومتشان دو دسته بگریند.

خطبه نود و ششم:در باب اصحابش

علل نکوهش و شکست کوفیان اگر خداوند، ستمگر را چند روزى مهلت دهد، از بازپرسى و عذاب او غفلت نمى کند، و او بر سر راه، در کمینگاه ستمگران است، و گلوى آنها را در دست گرفته از فرو رفتن آب دریغ دارد. آگاه باشید! به خدایى که جانم در دست اوست، شامیان بر شما پیروز خواهند شد، نه از آن رو که از شما به حق سزاوارترند بلکه در راه باطلى که زمامدارشان مى رود شتابان فرمانبردارند، و شما در گرفتن حق من سستى مى ورزید، و هر آینه، ملتهاى جهان صبح مى کنند در حالى که از ستم زمامدارانشان در ترس و وحشتند، من صبح مى کنم در حالى که از ستمگرى پیروان خود وحشت دارم شما را براى جهاد با دشمن برانگیختم، اما کوچ نکردید، حق را بگوش شما خواندم ولى نشنیدید، و در آشکار و نهان شما را دعوت کردم، اجابت ننمودید، پند و اندرزتان دادم، قبول نکردید آیا حاضران غائب مى باشید؟ و یا بردگانى در شکل مالکان؟! فرمان خدا را بر شما مى خوانم از آن فرار مى کنید، و با اندرزهاى رسا و گویا شما را پند مى دهم از آن پراکنده مى شوید، شما را به مبارزه با سرکشان ترغیب مى کنم، هنوز سخنانم به آخر نرسیده، چون مردم سبا، متفرق شده، به جلسات خود باز مى گردید، و در لباس پند و اندرز، یکدیگر را فریب مى دهید تا اثر تذکرات مرا از بین ببرید، صبحگاهان کجیهاى شما را راست مى کنم، شامگاهان به حالت اول برمى گردید، چونان کمان سختى که نه کسى قدرت راست کردن آن را دارد و نه خودش قابلیت راست شدن را خواهد داشت اى مردمى که بدنهاى شما حاضر و عقلهاى شما پنهان و افکار و آراء شما گوناگون است و زمامداران شما دچار مشکلات شمایند، رهبر شما از خدا اطاعت مى کند، شما با او مخالفت مى کنید، اما رهبر شامیان خداى را معصیت مى کند، از او فرمانبردارند. به خدا سوگند دوست دارم معاویه شما را با نفرات خود مانند مبادله درهم و دینار با من سودا کند، ده نفر از شما را بگیرد و یک نفر از آنها را به من بدهد! روانشناسى اجتماعى مردم کوفه اى اهل کوفه! گرفتار شما شده ام که سه چیز دارید و دو چیز ندارید، کرهایى با گوشهاى شنوا، گنگهایى با زبان گویا، کورانى با چشمهاى بینا، نه در روز جنگ از آزادگانید، و نه به هنگام بلا و سختى برادران یکرنگ مى باشید تهیدست مانید!

خطبه نود و پنجم:وصف خدا و رسول

خداشناسى سپاس خدا را که اول است، و چیزى پیش از او وجود نداشت، و آخر است و پس از او موجودى نخواهد بود، چنان آشکار است که فراتر از او چیزى نیست، و چنان مخفى و پنهان است که مخفى تر از او یافت نمى شود ویژگیهاى پیامبر (ص) قرارگاه پیامبر (ص) بهترین قرارگاه و محل پرورش و خاندان او شریفترین پایگاه است، در معدن بزرگوارى و گاهواره سلامت رشد کرد، دلهاى نیکوکاران شیفته او گشته، توجه دیده ها به سوى اوست.

خطبه نود و چهارم:وصف پیامبر

دوران جاهلیت و نعمت بعثت خدا پیامبر اسلام را به هنگامى مبعوث فرمود که مردم در حیرت و سرگردانى بودند، در فتنه ها بسر مى بردند، هوى و هوس بر آنها چیره شده، و خود بزرگ بینى و تکبر به لغزشهاى فراوانشان کشانده بود، و نادانیهاى جاهلیت پست و خوارشان کرده، و در امور زندگى حیران و سرگردان بودند، و بلاى جهل و نادانى دامنگیرشان بود پس پیامبر (ص) در نصیحت و خیرخواهى نهایت تلاش را کرد، و آنان را به راه راست راهنمایى، و از راه حکمت و موعظه نیکو، مردم را به خدا دعوت فرمود.

خطبه نود و سوم:در فضل رسول اکرم

وصف خداى سبحان برتر و بزرگ است خدایى که اندیشه هاى ژرف، حقیقت ذات او را درک نتوانند کرد، و گمان زیرکها آن را نمى یابد، آغازى است که نهایتى ندارد تا به آخر رسد، و پایانى ندارد تا ایام او سپرى شود.

وصف پیامبران آسمانى پیامبران را در بهترین جایگاه به ودیعت گذارد، و در بهترین مکانها استقرارشان داد، از صلب کریمانه پدران به رحم پاک مادران منتقل فرمود، که هرگاه یکى از آنان درگذشت، دیگرى براى پیش بر دین خدا بپا خواست. 

خطبه نود و دوم:خبر از فتنه

ویژگیهاى علمى و سیاسى امام على (ع) پس از حمد و ستایش پروردگار، اى مردم! من بودم که چشم فتنه را کندم، و جز من هیچ کس جرات چنین کارى را نداشت، آنگاه که امواج سیاهیها بالا گرفت و به آخرین درجه شدت خود رسید، پس از من بپرسید پیش از آنکه مرا نیابید سوگند به خدایى که جانم در دست اوست، نمى پرسید از چیزى که میان شما تا روز قیامت مى گذرد، و نه از گروهى که صد نفر را هدایت یا گمراه مى سازد، جز آنکه شما را آگاه مى سازم و پاسخ مى دهم. 

خطبه نود و یکم:پس از کشته شدن عثمان

علل کناره گیرى از خلافت مرا بگذارید و دیگرى را به دست آرید، زیرا ما به استقبال حوادث و امورى مى رویم که رنگارنگ و فتنه آمیز است، و چهره هاى گوناگون دارد و دلها بر این بیعت ثابت و عقلها بر این پیمان استوار نمى ماند، چهره افق حقیقت را (در دوران خلافت سه خلیفه) ابرهاى تیره فساد گرفته، و راه مستقیم حق ناشناخته ماند. آگاه باشید! اگر دعوت شما را بپذیرم بر اساس آنچه که مى دانم با شما رفتار مى کنم، و به گفتار این و آن، و سرزنش سرزنش کنندگان گوش فرا نمى دهم، اگر مرا رها کنید چون یکى از شماها هستم، که شاید شنواتر، و مطیع تر از شما نسبت به رئیس حکومت باشم، در حالى که من وزیر و مشاورتان باشم بهتر است که امیر و رهبر شما گردم.

خطبه نود:خطبه اشباح

(خطبه اشباح) (مسعده بن صدقه از امام صادق (ع) نقل کرد، روزی در مسجد کوفه شخصی به علی (ع) گفت خدا را آنگونه توصیف کن که گویا با چشم سر او را دیده ایم، امام به خطابه برخاست، مسجد پر از مردم شد، در حالی که خشمناک بود و رنگ صورت امام تغییر کرده بود فرمود) خداشناسی ستایش خدایی را که نبخشیدن بر مال او نیفزاید، و بخشش او را فقیر نسازد، زیرا هر بخشنده ای جز او، اموالش کاهش یابد، و جز او هر کس از بخشش دست کشد مورد نکوهش قرار گیرد، اوست بخشنده انواع نعمتها و بهره های فزاینده و تقسیم کننده روزی پدیده ها، مخلوقات همه جیره خوار سفره اویند، که روزی همه را تضمین، و اندازه اش را تعیین فرمود، به مشتاقان خویش و خواستاران آنچه در نزد اوست راه و روشن را نشان داد، سخاوت او در آنجا که از او بخواهند، از آنجا که از او درخواست نکنند، بیشتر نیست.

خطبه هشتاد و نهم:در بیان صفات خداوندى

خداشناسى سپاس خداوندى را، بى آنکه دیده شود شناخته شده، و بى آنکه اندیشه اى به کار گیرد آفریننده است، خدایى که همیشه بوده و تا ابد خواهد بود، آنجا که نه از آسمان داراى برجهاى زیبا خبرى بود، و نه از پرده هاى فرو افتاده اثرى به چشم مى خورد، نه شبى تاریک و نه دریایى آرام، نه کوهى با راههاى گشوده، نه دره اى پر پیچ و خم، نه زمین گسترده، و نه آفریده هاى پراکنده وجود داشت. خدا پدیدآوردنده پدیده ها و وارث همگان است، خداى آنان و روزى دهنده ایشان است، آفتاب و ماه به رضایت او مى گردند که هر تازه اى را کهنه، و هر دورى را نزدیک مى گردانند.

خطبه هشتاد و هشتم:مردم پیش از بعثت

وصف روزگاران بعثت پیامبر (ص) خدا پیامبر اسام را هنگامى مبعوث فرمود که از زمان بعثت پیامبران پیشین مدتها گذشته، و ملتها در خواب عمیقى فرو خفته بودند، فتنه و فساد جهان را فرا گرفته و اعمال زشت رواج یافته بود، آتش جنگ همه جا زبانه مى کشید و دنیا بى نور، پر از مکر و فریب گشته بود، برگهاى درخت زندگى به زردى گراییده و از میوه آن خبرى نبود، آب حیات فرو خشکید و نشانه هاى هدایت کهنه و ویران شده بود، پرچمهاى هلاکت و گمراهى آشکار و دنیا با قیافه زشتى به مردم مى نگریست، و با چهره اى عبوس و غم آلود با اهل دنیا روبرو مى گشت.