خطبه هشتاد و هفتم:در بیان هلاکت مردم

عوامل هلاکت انسانها پس از ستایش پروردگار! خدا هرگز جباران دنیا را در هم نشکسته مگر پس از آنکه مهلتهاى لازم و نعمتهاى فراوان بخشید، و هرگز استخوان شکسته ملتى را بازسازى نفرمود مگر پس از آزمایشها و تحمل مشکلات، مردم! در سختیهایى که با آن روبرو هستید و مشکلاتى که پشت سر گذاردید، درسهاى عبرت فراوان وجود دارد، نه هر که صاحب قلبى است خردمند است، و نه هر دارنده گوشى شنواست، و نه هر دارنده چشمى بیناست.

خطبه هشتاد و ششم:موعظه یاران

اى بندگان خدا! همانا بهترین و محبوبترین بنده نزد خدا، بنده اى که خدا او را در پیکار با نفس یارى داده است، آن کس که جامه زیرین او اندوه، و لباس رویین او ترس از خداست، چراغ هدایت در قلبش روشن شده و وسائل لازم براى روزى او فراهم آمد، دوریها و دشواریها را بر خود نزدیک و آسان ساخته است. حقایق دنیا را با چشم دل نگریسته، همواره به یاد خدا بوده و اعمال نیکو، فراوان انجام داده است، از چشمه گواراى حق سیراب گشته، سرچشمه اى که به آسانى به آن رسید و از آن نوشیده سیراب گردید.

خطبه هشتاد و پنجم:صفات پرهیزکارى

علم الهى خدا به تمام اسرار نهان آگاه و از باطن همه باخبر است، به همه چیز احاطه دارد و بر همه چیز غالب و پیروز، و بر همه چیز تواناست. پندهاى ارزشمند هر کس از شما در روزگارانى که مهلت دارد به اعمال نیکو بپردازد پیش از آنکه مرگ فرا رسد، و در ایام فراغت پاک باشد، پیش از آنکه گرفتار شود، و در ایام رهایى نیکوکار باشد، پیش از آنکه مرگ گلوگاه او را بفشارد، پس براى خود و جایى که مى رود آماده باشد، و در این دنیا که محل کوچ کردن است براى منزلگاه ابدى، توشه اى بردارد.

خطبه هشتاد و چهارم:در توحید و موعظه

خداشناسى. و گواهى مى دهم که خدایى نیست جز خداى یکتا، آغاز اوست که پیش از او چیزى نیست، و پایان همه اوست که بى نهایت است، پندارها براى او صفتى نمى توانند فراهم آورند، و عقلها از درک کیفیت او درمانده اند، نه جزئى براى او مى توان تصور کرد و نه تبعیض پذیر است و نه چشمها و قلبها مى توانند او را به درستى فرا گیرند.

خطبه هشتاد و سوم:درباره عمرو بن عاص

روانشناسى عمروعاص شگفتا از عمروعاص پسر نابغه! میان مردم شام گفت که من اهل شوخى و خوشگذرانى بوده، و عمر بیهوده مى گذرانم!! حرفى از روى باطل گفت و گناه در میان شامیان انتشار داد مردم آگاه باشید! بدترین گفتار دروغ است، عمروعاص سخن مى گوید، پس دروغ مى بندد، وعده مى دهد و خلاف آن مرتکب مى شود، درخواست مى کند و اصرار مى ورزد، اما اگر چیزى از او بخواهند، بخل مى ورزد، به پیمان خیانت مى کند، و پیوند خویشاوندى را قطع مى نماید، پیش از آغاز نبرد در هیاهو و امر و نهى بى مانند است تا آنجا که دستها به سوى قبضه شمشیرها نرود. اما در آغاز نبرد، و برهنه شدن شمشیرها، بزرگترین نیرنگ او این است که عورت خویش را آشکار کرده، فرار نماید. آگاه باشید! به خدا سوگند که یاد مرگ مرا از شوخى و کارهاى بیهوده باز مى دارد، ولى عمروعاص را فراموشى آخرت از سخن حق باز داشته است، با معاویه بیعت نکرد مگر بدان شرط که به او پاداش دهد، و در برابر ترک دین خویش، رشوه اى تسلیم او کند.

خطبه هشتاد و دوم:خطبه غراء

شناخت صفات الهى ستایش خداوندى را سزاست، که به قدرت، والا و برتر، و با عطا و بخشش نعمتها به پدیده ها نزدیک است، اوست بخشنده تمام نعمتها، و دفع کننده تمام بلاها و گرفتاریها، او را مى ستایم در برابر مهربانیها و نعمتهاى فراگیرش، به او ایمان مى آورم چون مبدا هستى و آغازکننده خلقت آشکار است، از او هدایت مى طلبم چون راهنماى نزدیک است، و از او یارى مى طلبم که توانا و پیروز است، و به او توکل مى کنم چون تنها یاور و کفایت کننده است و گواهى مى دهم که محمد (ص) بنده و فرستاده اوست، او را فرستاده تا فرمانهاى خدا را اجرا کند و بر مردم حجت را تمام کرده، آنها را در برابر اعمال ناروا بترساند.

خطبه هشتاد و یکم:در نکوهش دنیا

دنیاشناسى چگونه خانه دنیا را توصیف کنم که ابتداى آن سختى و مشقت، و پایان آن نابودى است، در حلال دنیا حساب، و در حرام آن عذاب است، کسى که ثروتمند گردد فریب مى خورد، و آن کس که نیازمند باشد اندوهناک است، و تلاش کننده دنیا به آن نرسد، و به رهاکننده آن، روى آورد، کسى که با چشم بصیرت به آن بنگرد او را آگاهى بخشد و آن کس که چشم به دنبال دنیا دوزد کوردلش مى کند. (از شگفتیهاى بى نظیر کلام امام (ع) این است که فرمود: (و اگر به دنیا بنگرد آگاهى یابد) و (اگر چشم به دنبال دنیا دوزد کوردل شود) درود و سلام خدا بر على (ع) با این فصاحت و بلاغت اعجاز گونه!!)

خطبه هشتاد:وارستگى و پارسائى

تعریف زهد و پارسایى اى مردم، زهد یعنى کوتاه کردن آرزو، و شکرگزارى برابر نعمتها، و پرهیز در برابر محرمات، پس اگر نتوانستید همه این صفات را فراهم سازید، تلاش کنید که حرام بر صبر شما غلبه نکند، و در برابر نعمتها، شکر یادتان نرود، چه اینکه خداوند با دلایل روشن و آشکار، عذرها را قطع، و با کتابهاى آسمانى روشنگر، بهانه ها را از بین برده است.

خطبه هفتاد و نهم:نکوهش زنان

بیان تفاوتهاى زنان و مردان اى مردم! همانا زنان در مقایسه با مردان، در ایمان، و بهره ورى از اموال، و عقل متفاوتند، اما تفاوت ایمان بانوان، برکنار بودن از نماز و روزه در ایام عادت حیض آنان است، و اما تفاوت عقلشان با مردان بدان جهت که شهادت دو زن برابر شهادت یک مرد است، و علت تفاوت در بهره ورى از اموال، آنکه ارث بانوان نصف ارث مردان است. مدیریت خانوادگى پس، از زنان بد، بپرهیزید و مراقب نیکانشان باشید، در خواسته هاى نیکو، همواره فرمانبردارشان نباشید تا در انجام منکرات طمع ورزند.

خطبه هفتاد و هشتم:پاسخ اخترشناس

پرهیز از توجه به غیر خدا گمان مى کنى تو از آن ساعتى آگاهى که اگر کسى حرکت کند زیان نخواهد دید؟ و مى ترسانى از ساعتى که اگر کسى حرکت کند ضررى دامنگیر او خواهد شد؟ کسى که گفتار تو را تصدیق کند، قرآن را تکذیب کرده است، و از یارى طلبیدن خدا در رسیدن به هدفهاى دوست داشتنى، و محفوظ ماندن از ناگواریها، بى نیاز شده است.

خطبه هفتاد و هفتم:نیایش

نیایش امام خدایا! بر من ببخش آنچه را از من بدان داناترى، و اگر بار دیگر به آن بازگردم. تو نیز به بخشایش بازگرد. خدایا! آنچه از اعمال نیکو که تصمیم گرفتم و انجام ندادم ببخش. خدایا! ببخش آنچه را که با زبان به تو نزدیک شدم ولى با قلب آن را ترک کردم. خدایا! ببخش نگاههاى اشارت آمیز و سخنان بى فایده، و خواسته هاى بى مورد دل، و لغزشهاى زبان.

خطبه هفتاد و ششم:نکوهش رفتار بنى امیه

هشدار به غاصبان بنى امیه بنى امیه، از میراث پیامبر (ص) جز اندک چیزى، به من نمى پردازند، سوگند به خدا اگر زنده ماندم، بنى امیه را از حکومت دور مى کنم چونان قصابى که شکمبه خاک آلوده را دور مى افکند.

خطبه هفتاد و پنجم:اندرز

صفات بنده پرهیزکار خدا رحمت کند کسى را که چون سخن حکیمانه بشنود، خوب فرا گیرد، و چون هدایت شود بپذیرد، دست به دامن هدایت کننده زند و نجات یابد، مراقب خویش در برابر پروردگار باشد، از گناهان خود بترسد، خالصانه گام بردارد، عمل نیکو انجام دهد، ذخیره اى براى آخرت فراهم آورد، و از گناه بپرهیزد، همواره اغراض دنیایى را از سر دور کند، و درجات آخرت به دست آورد. با خواسته هاى دل مبارزه کند، آرزوهاى دروغین را طرد و استقامت را مرکب نجات خود قرار دهد.

خطبه هفتاد و چهارم:پاسخ به اتهامى ناروا

(وقتى شنید که بنى امیه با تهمتهاى فراوان آنحضرت را در خون عثمان شریک مى پندارند، فرمود) دفاعیات امام برابر تهمتها آیا شناختى که بنى امیه از روحیات من دارند آنان را از عیبجوئى بر من باز نمى دارد؟ و آیا سوابق مبارزات من نادانان را بر سر جاى خود نمى نشاند؟ که به من تهمت نزنند؟ آنچه خدا آنان را بدان پند داد از بیان من رساتر است. من مارقین (از دین خارج شدگان) را با حجت و برهان مغلوب مى کنم و دشمن ناکثین (پیمان شکنان) و تردید دارندگان در اسلام مى باشم، شبهات را باید در پرتو کتاب خدا قرآن، شناخت و بندگان خدا به آنچه در دل دارند پاداش داده مى شوند.

خطبه هفتاد و سوم:هنگام بیعت شورا با عثمان

ویژگیهاى امام على (ع) از زبان خود همانا مى دانید که سزاوارتر از دیگران به خلافت من هستم. سوگند به خدا! به آنچه انجام داده اید گردن مى نهم، تا هنگامى که اوضاع مسلمین روبراه باشد، و از هم نپاشد، و جز من به دیگرى ستم نشود، و پاداش این گذشت و سکوت و فضیلت را از خدا انتظار دارم، و از آنهمه زر و زیورى که بدنبال آن حرکت مى کنید، پرهیز مى کنم.

خطبه هفتاد و دوم:درباره مروان

خبر غیبى از حکومت چهار فرمانرواى فاسد، از پسران مروان مگر پس از کشته شدن عثمان با من بیعت نکرد؟ مرا به بیعت او نیازى نیست! دست او دست یهودى است، اگر با دست خود بیعت کند، در نهان بیعت را مى شکند، آگاه باشید، او حکومت کوتاه مدتى خواهد داشت، مانند فرصت کوتاه سگى که با زبان بینى خود را پاک کند. او پدر چهار فرمانرواست (قوچهاى چهارگانه) و امت اسلام از دست او و پسرانش روز خونینى خواهند داشت.

خطبه هفتاد و یکم:درود بر پیامبر

ویژگیهاى پیامبر (ص) بار خدایا! اى گستراننده هر گسترده، و اى نگهدارنده آسمانها، و اى آفریننده دلها بر فطرتهاى خویش، دلهاى رستگار و دلهاى شقاوت زده. گرامى ترین درودها و افزون ترین برکات خود را بر محمد (ص) بنده و فرستاده ات اختصاص ده، که خاتم پیامبران گذشته است، و گشاینده درهاى بسته و آشکارکننده حق با برهان است.

خطبه هفتادم:در نکوهش مردم عراق

علل نکوهش اهل عراق پس از ستایش پروردگار! اى مردم عراق! همانا شما به زن باردارى مى مانید که در آخرین روزهاى باردارى جنین خود را سقط کند، و سرپرستش بمیرد، و زمانى طولانى بى شوهر ماند، و میراث او را خویشاوندان دور غارت کنند. آگاه باشید! من با اختیار خود به سوى شما نیامدم بلکه به طرف دیار شما کشانده شدم، به من خبر دادند که مى گویید على دروغ مى گوید!!

خطبه شصت و نهم:پس از ضربت خوردن

شکوه ها با پیامبر (ص) همان گونه که نشسته بودم، خواب چشمانم را ربود، رسول خدا (ص) را دیدم، پس گفتم اى رسول خدا! از امت تو چه تلخیها دیدم و از لجبازى و دشمنى آنها چه کشیدم؟ پیامبر (ص) فرمود: نفرینشان کن. گفتم: خدا بهتر از آنان را به من بدهد، و بجاى من شخص بدى را بر آنها مسلط گرداند. (کلمه (اود) یعنى کجى و انحراف و (لدد) یعنى دشمنى و خصومت، و این از فصیحترین کلمات است)

خطبه شصت و هشتم:سرزنش یاران

علل نکوهش کوفیان چه مقدار با شما کوفیان مدارا کنم؟ چونان مدارا کردن با شتران نو بارى که از سنگینى بار، پشتشان زخم شده است، و مانند وصله زدن جامعه فرسوده اى که هرگاه از جانبى آن را بدوزند، از سوى دیگر پاره مى گردد؟

خطبه شصت و هفتم:شهادت محمد بن ابى بکر

مى خواستم هاشم بن عتبه را فرماندار مصر کنم، اگر او را انتخاب مى کردم میدان را براى دشمنان خالى نمى گذارد، و به عمروعاص و لشگریانش فرصت نمى داد، نه اینکه بخواهم محمد بن ابى بکر را نکوهش کنم، چه او مورد علاقه و محبت من بوده و در دامنم پرورش یافته بود.

خطبه شصت و ششم:در معنى انصار

رد استدلال انصار و قریش نسبت به امامت در سقیفه چرا با آنها به این آیه قرآن استدلال نکردید که پیامبر (ص) درباره انصار سفارش فرمود: با نیکان آنها به نیکى رفتار کنید و از بدکاران آنها درگذرید! پرسیدند چگونه این حدیث انصار را از زمامدارى دور مى کند؟ پاسخ داد: اگر زمامدارى و حکومت در آنان بود، سفارش کردن درباره آنها معنایى نداشت (سپس پرسید، قریش در سقیفه چه گفتند؟ جواب دادند: قریش مى گفتند ما از درخت رسالتیم، امام (ع) فرمود) به درخت رسالت استدلال کردند!! اما میوه اش را ضایع ساختند.

خطبه شصت و پنجم:در آداب جنگ

اى گروه مسلمانان، لباس زیرین را ترس خدا، و لباس رویین را آرامش و خونسردى قرار دهید، دندانها را برهم بفشارید تا مقاومت شما برابر ضربات شمشیر دشمن بیشتر گردد، زره نبرد را کامل کنید، پیش از آنکه شمشیر را از غلاف بیرون کشید چند بار تکان دهید، با گوشه چشم به دشمن بنگرید و ضربت را از چپ و راست فرود آورید، و با تیزى شمشیر بزنید، و با گام برداشتن به پیش، شمشیر را به دشمن برسانید، و بدانید که در پیش روى خدا و پسر عموى پیغمبر (ص) قرار دارید.

خطبه شصت و چهارم:در علم الهى

ستایش خداوندى را سزاست که هیچ صفتى بر صفت دیگرش پیشى نگرفته تا بتوان گفت: پیش از آنکه آخر باشد اول است و قبل از آنکه باطن باشد ظاهر است. هر واحد و تنهایى جز او، اندک است، هر عزیزى جز او ذلیل، و هر نیرومندى جز او ضعیف و ناتوان است، هر مالکى جز او بنده، و هر عالمى جز او دانش آموز است، هر قدرتمندى جز او، گاهى توانا و زمانى ناتوان است، هر شنونده اى جز خدا در شنیدن صداهاى ضعیف کر و برابر صداهاى قوى، ناتوان است و آوازهاى دور را نمى شنود.

خطبه شصت و سوم:تشویق به عمل صالح

شتافتن به سوى اعمال پسندیده اى بندگان خدا! از خدا بپرهیزید. و با اعمال نیکو به استقبال اجل بروید، با چیزها فانى شدنى دنیا آنچه که جاویدان مى ماند خریدارى کنید. از دنیا کوچ کنید که براى کوچ دادنتان تلاش مى کنند، آماده مرگ باشید که بر شما سایه افکنده است، چون مردمى باشید که بر آنها بانگ زدند و بیدار شدند، و دانستند دنیا خانه جاویدان نیست و آن را با آخرت مبادله کردند. خداى سبحان شما را بیهوده نیافرید، و بحال خود وانگذاشت، میان شما تا بهشت یا دوزخ، فاصله اندکى جز رسیدن مرگ نیست. 

خطبه شصت و دوم:نکوهش دنیا

روش برخورد با دنیا آگاه باشید! دنیا خانه اى است که کسى ایمنى ندارد مگر در آن به جمع آورى توشه آخرت پردازد، و از کارهاى دنیایى کسى نجات نمى یابد. مردم به وسیله دنیا آزمایش مى شوند، پس هر چیزى از دنیا را براى دنیا به دست آورند از کفشان بیرون مى رود، و بر آن محاسبه خواهند شد، و آنچه را در دنیا براى آخرت تهیه کردند به آن خواهند رسید، و با آن خواهند ماند، دنیا در نظر خردمندان چونان سایه اى است که هنوز گسترش نیافته، کوتاه مى گردد، و هنوز فزونى نیافته کاهش مى یابد.

خطبه شصت و یکم:هشدار به کشته شدن

موضعگیرى امام برابر تهدید به قتل و ترور پروردگار براى من پوششى استوار قرار داد که مرا حفظ نماید، هنگامى که عمرم به سرآید، از من دورشده و مرا تسلیم مرگ مى کند، که در آن روز نه تیر خطا مى رود و نه زخم بهبود مى یابد.

خطبه شصتم:در باب خوارج

نهى از کشتار خوارج بعد از من با خوارج نبرد نکنید، زیرا کسى که در جستجوى حق بوده و خطا کرد مانند کسى نیست که طالب باطل بوده و آن را یافته است. (منظور امام از گروه دوم معاویه و یاران او هستند)

خطبه پنجاه و نهم:خبر دادن از پایان کار خوارج

نه، سوگند به خدا هرگز! آنها نطفه هایى در پشت پدران و رحم مادران وجود خواهند داشت، هرگاه که شاخى از آنان سر برآورد قطع مى گردد تا اینکه آخرینشان به راهزنى و دزدى تن درمى دهند.

خطبه پنجاه و هشتم:درباره خوارج

(به هنگام حرکت براى جنگ با خوارج شخصى گفت، خوارج از پل نهروان عبور کردند امام فرمود) خبر از قتلگاه خوارج قتلگاه خوارج این سوى نهر است، به خدا سوگند از آنها جز ده نفر باقى نمى ماند، و از شما نیز ده نفر کشته نخواهد شد. (منظور امام از (نطفه) آب نهر است که از فصیحترین کنایه در رابطه با آب هر چند زیاد و فراوان باشد)

خطبه پنجاه و هفتم:با خوارج

خبر از آینده شوم خوارج سنگ حوادث و بلا بر شما ببارد، چنانکه اثرى از شما باقى نگذارد. آیا پس از ایمان من به خدا، و جهاد کردن من در رکاب رسول خدا (ص) به کفر خویش گواهى دهم؟ اگر چنین کنم گمراه شده و از هدایت شدگان نخواهم بود. پس به بدترین جایگاه رهسپار شوید، و به راه گذشتگان باز گردید، آگاه باشید! به زودى پس از من، به خوارى و ذلت گرفتار مى شوید و شمشیر برنده بر شما مسلط مى گردد، و به استبدادى دچار خواهید شد که براى دیگر ستمگران راه و رسم حکومت قرار خواهد گرفت. کلمه (آثر) در نقل دیگرى (آبر) آمده، به معناى اصلاح کننده، و آثر یعنى خبردهنده، یعنى خبردهنده اى از شما باقى نمى ماند یا کسى باقى نمى ماند که درختان خرماى شما را اصلاح کند (یابرالنخل)

خطبه پنجاه و ششم:به یاران خود

خبر از سلطه ستمگرى بى باک آگاه باشید! پس از من مردى با گلوى گشاده و شکمى بزرگ بر شما مسلط خواهد شد، که هر چه بیابد مى خورد، و تلاش مى کند آنچه ندارد به دست آورد، او را بکشید! ولى هرگز نمى توانید او را بکشید. آگاه باشید! به زودى معاویه شما را به بیزارى و بدگویى من وادار مى کند، بدگویى را به هنگام اجبار دشمن اجازه مى دهم که مایه بلندى درجات من و نجات شماست، اما هرگز در دل از من بیزارى نجویید که من بر فطرت توحید تولد یافته ام و در ایمان و هجرت از همه پیش قدم بوده ام.

خطبه پنجاه و پنجم:در وصف اصحاب رسول

یاد مبارزات دوران پیامبر (ص) در صفین در رکاب پیامبر خدا (ص) بودیم و با پدران و فرزندان و برادران و عموهاى خود جنگ مى کردیم، که این مبارزه بر ایمان و تسلیم ما مى افزود، و ما را در جاده وسیع حق و صبر و بردبارى برابر ناگواریها و جهاد و کوشش برابر دشمن، ثابت قدم مى ساخت. گاهى یک نفر از ما و دیگرى از دشمنان ما، مانند دو پهلوان نبرد مى کردند، و هر کدام مى خواست کار دیگرى را بسازد و جام مرگ را به دیگرى بنوشاند، گاهى ما بر دشمن پیروز مى شدیم و زمانى دشمن بر ما غلبه مى کرد.

خطبه پنجاه و چهارم:درباره تاخیر جنگ

توضیحاتى پیرامون جنگ صفین اینکه مى گویید، خویشتن دارى از ترس مرگ است، به خدا سوگند! باکى ندارم که من به سوى مرگ روم یا مرگ به سوى من آید، و اگر تصور مى کنید در جنگ با شامیان تردید دارم، به خدا سوگند! هر روزى که جنگ را به تاخیر مى اندازم براى آن است که آرزو دارم عده اى از آنها به ما ملحق شوند و هدایت گردند. و در لابلاى تاریکیها، نور مرا نگریسته به سوى من بشتابند، که این براى من از کشتار آنان در راه گمراهى بهتر است، گرچه در این صورت نیز به جرم گناهانشان گرفتار مى گردند.

خطبه پنجاه و سوم:در مساله بیعت

وصف روز بیعت مردم همانند شتران تشنه اى که به آب نزدیک شده، و ساربان رهاشان کرده، و عقال (پاى بند) از آنها گرفته، بر من هجوم آوردند و به یکدیگر پهلو مى زدند، فشار مى آوردند، چنان که گمان کردم مرا خواهند کشت، یا بعضى به وسیله بعض دیگر مى میرند و پایمال مى گردند. پس از بیعت عمومى مردم، مسئله جنگ با معاویه را ارزیابى کردم، همه جهات آن را سنجیدم تا آن که مانع خواب من شد، دیدم چاره اى جز یکى از این دو راه ندارم. یا با آنان مبارزه کنم، و یا آنچه را که محمد (ص) آورده، انکار نمایم، پس به این نتیجه رسیدم که، تن به جنگ دادن آسانتر از تن به کیفر پروردگار دادن است، و از دست دادن دنیا آسانتر از رها کردن آخرت است.

خطبه پنجاه و دوم:در نکوهش دنیا

تعریف دنیا آگاه باشید، گویا دنیا پایان یافته، و وداع خویش را اعلام داشته است، خوبیهایش ناشناخته مانده به سرعت پشت کرده مى گذرد، ساکنان خود را به سوى نابود شدن مى کشاند، و همسایگانش را به سوى مرگ مى راند. آنچه از دنیا شیرین بود تلخ شده، و آنچه صاف و زلال بود تیرگى پذیرفت، و بیش از ته مانده ظرف آب ریخته شده از آن باقى نمانده است، یا جرعه اى آب که با آن عطش تشنگان دنیا فرو نخواهد نشست.

خطبه پنجاه و یکم:یاران معاویه و غلبه بر فرات

فرمان خط شکستن و آزاد کردن آب فرات شامیان با بستن آب شما را به پیکار دعوت کردند. اکنون بر سر دوراهى قرار دارید، یا به ذلت و خوارى بر جاى خود بنشینید، و یا شمشیرها را از خون آنها سیراب سازید تا از آب سیراب شوید، پس بدانید که مرگ در زندگى توام با شکست، و زندگى جاویدان در مرگ پیروزمندانه شماست. آگاه باشید! معاویه گروهى از گمراهان را همراه آورده و حقیقت را از آنان مى پوشاند، تا کورکورانه گلوهاشان را آماج تیر و شمشیر کنند.

خطبه پنجاهم:در بیان فتنه

علل پیدایش فتنه ها همواره آغاز پدید آمدن فتنه ها، هواپرستى، و بدعت گذارى در احکام آسمانى است، نوآوریهایى که قرآن با آن مخالف است، و گروهى (با دو انحراف یاد شده) بر گروه دیگر سلطه و ولایت یابند، که برخلاف دین خداست. پس اگر باطل با حق مخلوط نمى شد، بر طالبان حق پوشیده نمى ماند، و اگر حق از باطل جدا و خالص مى گشت زبان دشمنان قطع مى گردید. اما قسمتى از حق و قسمتى از باطل را مى گیرند و به هم مى آمیزند، آنجاست که شیطان بر دوستان خود چیره مى گردد، و تنها آنان که مشمول لطف و رحمت پروردگارند نجات خواهند یافت.

خطبه چهل و نهم:صفات خداوندى

خداشناسى ستایش خداوندى را سزاست که از اسرار نهانها آگاه است، و نشانه هاى آشکارى در سراسر هستى بر وجود او شهادت مى دهند، هرگز برابر چشم بینندگان ظاهر نمى گردد، نه چشم کسى که او را ندیده مى تواند انکارش کند، و نه قلبى که او را شناخت مى تواند مشاهده اش نماید، در والایى و برترى از همه پیشى گرفته، پس از او برتر چیزى نیست، و آنچنان به مخلوقات نزدیک است که از او نزدیکتر چیزى نمى تواند باشد. مرتبه بلند او را از پدیده هایش دور نساخته، و نزدیکى او با پدیده ها، او را مساوى چیزى قرار نداده است. عقلها را بر حقیقت ذات خود آگاه نساخته، اما از معرفت و شناسایى خود باز نداشته است. پس اوست که همه نشانه هاى هستى بر وجود او گواهى مى دهند و دلهاى منکران را بر اقرار به وجودش واداشته است، خدایى که برتر از گفتار تشبیه کنندگان و پندار منکران است

خطبه چهل و هشتم:هنگام لشکرکشى به شام

ضرورت آمادگى رزمى ستایش خداوند را سزاست، هر لحظه که شب فرا رسد، و پرده تاریکى فرو افتد. ستایش مخصوص پروردگارى است هر زمان که ستاره اى طلوع و غروب کند. ستایش خداوندى را سزاست که نعمتهاى او پایان نمى پذیرد، و بخششهاى او را جبران نتوان کرد. پس از ستایش پروردگار، پیشتازان لشگرم را از جلو فرستادم، و دستور دادم در کنار فرات توقف کنند

خطبه چهل و هفتم:درباره کوفه

خبر از آینده کوفه اى کوفه! تو را مى نگرم گویا چنان چرمهاى بازار عکاظ کشیده مى شوى، زیر پاى حوادث لگدکوب مى گردى، و حوادث فراوان تو را در بر مى گیرد، من به خوبى مى دانم، ستمگرى نسبت به تو قصد بد نمى کند مگر آنکه خداوند او را به بلایى گرفتار سازد یا قاتلى بر او مسلط گرداند.

خطبه چهل و ششم:در راه شام

دعاى سفر خدایا! از سختى سفر، و اندوه بازگشتن، و روبرو شدن با مناظر ناگوار در خانواده و مال و فرزند، به تو پناه مى برم. پروردگارا! تو در سفر همراه ما و در وطن نسبت به بازماندگان ما سرپرست و نگهبانى، و جمع میان این دو را هیچ کس جز تو نتواند کرد، زیرا آن کس که سرپرست بازماندگان است نمى توانند همراه مسافر باشد و آنکه همراه و همسفر است سرپرست بازماندگان انسان نمى تواند باشد (چند جمله اول، از رسول خدا (ص) است که على (ع) آن را با عباراتى رساتر به اتمام رساند)

خطبه چهل و پنجم:گذرگاه دنیا

ضرورت ستایش پروردگار ستایش خداوندى را سزاست که کسى از رحمت او مایوس نگردد، و از نعمتهاى فراوان او بیرون نتوان رفت، خداوندى که از آمرزش او هیچ گنهکارى ناامید نگردد، و از پرستش او نباید سرپیچى کرد، خدایى که رحمتش قطع نمى گردد و نعمتهاى او پایان نمى پذیرد. روش برخورد با دنیا دنیا خانه آرزوهایى

خطبه چهل و چهارم:سرزنش مصقله پسر هبیره

تاسف از فرار مصقله خدا روى مصقله را زشت گرداند، کار بزرگواران را انجام داد، اما خود چونان بردگان فرار کرد، هنوز ثناخوان به مداحى او برنخاسته بود که او را ساکت کرد، هنوز سخن ستایشگر او به پایان نرسیده بود که آنها را به زحمت انداخت. اما اگر مردانه ایستاده بود همان مقدار که داشت از او مى پذیرفتیم و تا هنگام قدرت و توانایى به او مهلت مى دادیم.

خطبه چهل و سوم:علت درنگ در جنگ

واقع نگرى در برخورد با دشمن مهیا شدن من براى جنگ با شامیان، در حالیکه (جریر) را به رسالت به طرف آنان فرستاده ام، بستن راه صلح و باز داشتن شامیان از راه خیر است، اگر آن را انتخاب کنند. من مدت اقامت (جریر) را در شام معین کردم، که اگر تاخیر کند یا فریبش دادند و یا از اطاعت من سر باز زده است. عقیده من اینکه صبر نموده با آنها مدارا کنید، گر چه مانع آن نیستم که خود را براى پیکار آماده سازید. ضرورت جهاد با

خطبه چهل و دوم:پرهیز از هوسرانى

پرهیز از آرزوهاى طولانى و هواپرستى اى مردم! همانا بر شما از دو چیز مى ترسم، هواپرستى و آرزوهاى طولانى. اما پیروى از خواهش نفس، انسان را از حق باز مى دارد، و آرزوهاى طولانى، آخرت را از یاد مى برد. آگاه باشید! دنیا به سرعت پشت کرده و از آن جز باقیمانده اندکى از ظرف آبى که آن را خالى کرده باشند، نمانده است. به هوش باشید که آخرت به سوى ما مى آید، دنیا و آخرت، هر یک فرزندانى دارند. بکوشید از فرزندان آخرت باشید، نه دنیا، زیرا در روز قیامت، هر فرزندى به پدر و مادر خویش باز مى گردد. امروز هنگام عمل است نه حساب رسى، و فردا روز حساب رسى است، نه عمل. ((حذا) به معناى شتابان و (جذا) به معناى بریده از نیک و بد، که برخى نقل کردند)

خطبه چهل و یکم:وفادارى و نهى از منکر

پرهیز از حیله و نیرنگ اى مردم! وفا همراه راستى است، که سپرى محکمتر و نگهدارنده تر از آن سراغ ندارم، آن کس که از بازگشت خود به قیامت آگاه باشد خیانت و نیرنگ ندارد. اما امروز در محیط و زمانه اى زندگى مى کنیم که بیشتر مردم حیله و نیرنگ را، زیرکى مى پندارند، و افراد جاهل آنان را اهل تدبیر مى خوانند. چگونه فکر مى کنند؟ خدا بکشد آنها را؟ چه بسا شخصى تمام پیش آمدهاى آینده را مى داند، و راههاى مکر و حیله را مى شناسد ولى امر

خطبه چهلم:در پاسخ شعار خوارج

ضرورت حکومت سخن حقى است، که از آن اراده باطل شده! آرى درست است، فرمانى جز فرمان خدا نیست، ولى اینها مى گویند زمامدارى جز براى خدا نیست، در حالى که مردم به زمامدارى نیک یا بد، نیازمندند، تا مومنان در سایه حکومت، بکار خود مشغول و کافران هم بهره مند شوند، و مردم در استقرار حکومت، زندگى کنند، به وسیله حکومت بیت المال جمع آورى مى گردد و به کمک

خطبه سی و نهم:نکوهش یاران

نکوهش کوفیان گرفتار کسانى شدم که چون امر مى کنم فرمان نمى برند، و چون آنها را فرا مى خوانم اجابت نمى کنند. اى مردم بى اصل و ریشه، در یارى پروردگارتان براى چه در انتظارید؟ آیا دینى ندارید که شما را گرد آورد؟ و یا غیرتى که شما را به خشم وادارد؟ علل شکست و نابودى کوفیان در میان شما بپا خاسته فریاد مى کشم، و عاجزانه از شما یارى مى خواهم، اما به سخنان من

خطبه سی و هشتم:معنى شبهه

ضرورت شناخت شبهات شبهه را براى این شبهه نامیدند که به حق شباهت دارد. اما دوستان خدا نور هدایت کننده آنها در شبهات، یقین است. و راهنماى آنان مسیر هدایت الهى است، اما دشمنان خدا، دعوت کننده آنان در شبهات گمراهى است، و راهنماى آنان کورى است، آن کس که از مرگ بترسد نجات نمى یابد، و آن کس که مرگ را دوست دارد براى همیشه در دنیا نخواهد ماند.