خطبه صد و سیزده:در اندرز به مردم

ارزش ستایش و شهادت به یگانگى خدا ستایش خداوندى را سزاست که حمد و ستایش را به نعمتها، و نعمتها را به شکرگزارى پیوند داد، خداى را بر نعمتهایش آن گونه ستایش مى کنیم که بر بلاهایش، و براى به راه آوردن نفس سرکش که در برابر اوامر الهى سستى مى کند، و در ارتکاب زشتیها که نهى فرمود شتاب دارد، از خدا یارى مى خواهیم، و از گناهانى که علم خدا به آنها احاطه دارد و کتابش آنها را برشمرده و ثبت کرده، طلب آمرزش مى کنیم، علم خداوندى که کمتر نارسایى نداشته، و کتابى که چیزى را وانگذاشته است، به خدا ایمان داریم، ایمان کسى که غیبها را به چشم خود دیده، و بر آنچه وعده داده اند آگاه است، ایمانى که اخلاص آن شرک را زدوده، و یقین آن شک را نابود کرده است. و گواهى مى دهیم که خدایى نیست جز خداى یکتا، نه شریکى دارد و نه همتایى، و گواهى مى دهیم که حضرت محمد (ص) بنده و فرستاده اوست (که درود خدا بر او و خاندانش باد) این دو گواهى (شهادتین) گفتار را بالا مى برند، و کردار و عمل را به پیشگاه خدا مى رسانند، ترازویى که این دو گواهى را در آن نهند سبک نباشد، اگر بردارند با چیز دیگرى سنگین نخواهد شد.

سفارش به تقوى اى بندگان خدا! شما را به تقواى الهى سفارش مى کنم، که زاد و توشه سفر قیامت است، تقوا توشه اى که به منزل رساند، پناهگاهى که ایمن مى گرداند، بهترین خواننده آن را به گوش مردم خوانده، و بهترین شنونده آن را فرا گرفت، پیامبرى که بهتر از هر کس سخن را به گوش مردم رساند. پس خواننده، دعوت خود را به خوبى شنواند، و شنونده خود را رستگار گرداند. اى بندگان خدا! همانا تقواى الهى دوستان خدا را از انجام محرمات باز مى دارد، و قلبهایشان را پر از ترس خدا مى سازد تا آنکه شبهاى آنان با بى خوابى، و روزهایشان با تحمل تشنگى، و روزه دارى، سپرى مى گردد، که آسایش آخرت را با رنج دنیا و سیراب شدن آنجا را با تحمل تشنگى دنیا به دست آوردند، اجل و مرگ را نزدیک دیده و در اعمال نیکو شتاب کرده اند، آرزوهاى دنیایى را دروغ خواندند و مرگ را به درستى نگریستند.

شناخت دنیا آرى همانا دنیا خانه نابود شدن، رنج بردن از دگرگونیها، و عبرت گرفتن است، و از نشانه نابودى آنکه روزگار کمان خود را به زه کرده، تیرش به خطا نمى رود، و زخمش بهبودى ندارد، زنده را با تیر مرگ هدف قرار مى دهد، و تندرست را با بیمارى از پا درمى آورد، و نجات یافته را به هلاکت مى کشاند دنیا خورنده ایست که سیرى ندارد، و نوشنده اى است که سیراب نمى شود، و نشانه رنج دنیا آنکه آدمى جمع آورى مى کند آنچه را که نمى خورد، و مى سازد بنایى که خود در آن مسکن نمى کند، پس به سوى پروردگار خود مى رود نه مالى برداشته و نه خانه اى به همراه برده است. و نشانه دگرگونى دنیا آنکه، کسى که دیروز مردم به او ترحم مى کردند امروز حسرت او مى خوردند و آن کس را که حسرت او مى خوردند امروز به او ترحم مى کنند، و این نیست مگر براى نعمتهایى که به سرعت دگرگون مى شود، و بلاهایى که ناگهان نازل مى گردد، و نشانه عبرت انگیز بودن دنیا، آنکه، آدمى پس از تلاش و انتظار تا مى رود به آرزوهایش برسد، ناگهان مرگ او فرا رسیده، امیدش را قطع مى کند، نه به آرزو رسیده، و نه آنچه را آرزو داشته باقى مى ماند. سبحان الله! شادى دنیا چقدر فریبنده و سیراب شدن از آن، چه تشنگى زاست؟ و سایه آنچه سوزان است؟ نه زمان آمده را مى شود رد کرد و نه گذشته را مى توان باز گرداند، پس منزه و پاک است خداوند، چقدر زنده به مرده نزدیک است براى پیوستن به آن؟ و چه دور است مرده از زنده که از آنان جدا گشتند؟ ارزیابى دنیا و آخرت هیچ چیز بدتر از شر و بدى نیست جز کیفر و عذاب آن، و هیچ چیز نیکوتر از خیر و نیکى وجود ندارد جز پاداش آن، همه چیز دنیا شنیدن آن بزرگتر از دیدن است، و هر چیز از آخرت دیدن آن بزرگتر از شنیدن است، پس کفایت مى کند شما را شنیدن از دیدن، و خبر دادن از پنهانیهاى آخرت. آگاه باشید، هرگاه از دنیاى شما کاهش یابد و به آخرت افزوده گردد بهتر از آن است که از پاداش آخرت شما کاسته و بر دنیاى شما افزایش یابد، چه بسا کاهش یافته هایى که سودآور است، و افزایش داشته هایى که زیان آور بود، همانا به آنچه فرمان داده شدید گسترده تر از چیزى است که شما را از آن باز داشتند، و آنچه بر شما حلال است، بیش از چیزى است که بر شما حرام کرده اند، پس آنچه را اندک است براى آنچه بسیار است ترک کنید، و آنچه را بر شما تنگ گرفته اند به خاطر آنچه که شما را در گشایش قرار دادند انجام ندهید. خداوند روزى شما را ضمانت کرده و شما را به کار و تلاش امر فرمود، پس نباید روزى تضمین شده را بر آنچه که واجب شده مقدم دارید، با اینکه به خدا سوگند آنچنان نادانى و شک و یقین به هم آمیخته است که گویا روزى تضمین شده بر شما واجب است، و آنچه را که واجب کرده اند، برداشتند. پس در اعمال نیکو شتاب کنید، و از فرا رسیدن مرگ ناگهانى بترسید، زیرا آنچه از روزى که از دست رفته، امید بازگشت آن وجود دارد، اما عمر گذشته را نمى شود باز گرداند، آنچه امروز از بهره دنیا کم شده را مى توان فردا به دست آورد اما آنچه دیروز از عمر گذشته، امید به بازگشت آن نیست، به آینده امیدوار و از گذشته ناامید باشید، (از خدا بترسید و جز بر مسلمانى نمیرید)