خطبه سی و هفتم:ذکر فضائل خود

ویژگیها و فضائل امام على (ع) آنگاه که همه از ترس سست شده، کنار کشیدند، من قیام کردم، و آن هنگام که همه خود را پنهان کردند من آشکارا به میدان آمدم، و آن زمان که همه لب فرو بستند، من سخن گفتم، و آن وقت که همه باز ایستادند من با راهنمایى نور خدا به راه افتادم، در مقام حرف و شعار صدایم از همه آهسته تر بود اما در عمل برتر و پیشتاز بودم، زمام امور را به دست گرفتم

خطبه سی و ششم:در بیم دادن نهروانیان

تلاش در هدایت دشمن شما را از این مى ترسانم! مبادا صبح کنید در حالى که جنازه هاى شما در اطراف رود نهروان و زمینهاى پست و بلند آن افتاده باشد، بدون آن که برهان روشنى از پروردگار، و حجت و دلیل قاطعى داشته باشید، از خانه ها آواره گشته و به دام قضا گرفتار شدید. من شما را از این حکمیت نهى کردم ولى با سرسختى مخالفت نمودید، تا به دلخواه شما کشانده شدم. شما اى سبکسران، و بیخردان، اى ناکسان و بى پدران، من که این فاجعه را ببار نیاوردم و هرگز زیان شما را نخواستم (زیرا امام همواره با حکمیت مخالف بود)

خطبه سی و پنجم:بعد از حکمیت

ضرورت ستایش پروردگار خدا را سپاس! هر چند که روزگار دشواریهاى فراوان و حوادثى بزرگ پدید آورد، و شهادت مى دهم جز خداى یگانه و بى مانند خدایى نباشد و جز او معبودى نیست، و گواهى مى دهم محمد (ص) بنده و فرستاده اوست. علل شکست کوفیان پس از حمد و ستایش خدا! بدانید که نافرمانى از دستور نصیحت کننده مهربان دانا و باتجربه، مایه حسرت و سرگردانى

خطبه سی و چهارم:پیکار با مردم شام

نکوهش از سستى و نافرمانى کوفیان نفرین بر شما کوفیان! که از فراوانى سرزنش شما خسته شدم، آیا بجاى زندگى جاویدان قیامت به زندگى زودگذر دنیا رضایت دادید؟ و بجاى عزت و سربلندى، بدبختى و ذلت را انتخاب کردید؟ شما را به جهاد با دشمنتان دعوت مى کنم، چشمتان از ترس در کاسه مى گردد، گویا ترس از مرگ عقل شما را ربوده و چون انسانهاى مست

خطبه سی و سوم:در راه جنگ اهل بصره

(به هنگام عزیمت به شهر بصره، جهت جنگ با ناکثین فرمود) (ابن عباس مى گوید در (سرزمین ذى قار) خدمت امام رفتم که داشت کفش خود را پینه مى زد، تا مرا دید، فرمود: قیمت این کفش چقدر است؟ گفتم بهایى ندارد. فرمود: به خدا سوگند، همین کفش بى ارزش نزد من از حکومت بر شما محبوب تر است مگر اینکه حقى را با آن بپا دارم، یا باطلى را دفع نمایم. آنگاه از خیمه بیرون آمد

خطبه سی و دوم:روزگار و مردمان

سیر ارتجاعى امت اسلامى اى مردم، در روزگارى کینه توز، و پر از ناسپاسى و کفران نعمتها، صبح کرده ایم، که نیکوکار، بدکار به شمار مى آید، و ستمگر بر تجاوز و سرکشى خود مى افزاید، نه از آنچه مى دانیم بهره مى گیریم، و نه از آنچه نمى دانیم، مى پرسیم، و نه از هیچ حادثه مهمى تا به ما فرود نیاید، مى ترسیم. اقسام مردم (روانشناسى اجتماعى مسلمین

خطبه سی و یکم:دستورى به ابن عباس

روانشناسى طلحه و زبیر با طلحه، دیدار مکن، زیرا در برخورد با طلحه، او را چون گاو وحشى یابى که شاخش را تابیده و آماده نبرد است، سوار بر مرکب سرکش مى شود و مى گوید، رام است، بلکه با زبیر! دیدار کن که نرمتر است، به او بگو، پسردایى تو مى گوید. در حجاز مرا شناختى، و در عراق مرا نمى شناسى؟! چه شد که از پیمان خود باز گشتى؟! (جمله کوتاه (فما عدا مما بدا) براى نخستین بار از امام على (ع) شنیده شد و پیش از امام از کسى نقل نگردید)

خطبه سی ام:درباره قتل عثمان

پاسخ به شایعات دشمن اگر به کشتن او (عثمان) فرمان داده بودم، قاتل بودم، و اگر از آن باز مى داشتم از یاوران او به شمار مى آمدم، با این همه، کسى که او را یارى کرد، نمى تواند بگوید، از کسانى که دست از یاریش برداشتند بهترم، و کسانى که دست از یاریش برداشتند نمى توانند بگویند. یاورانش از ما بهترند، من جریان

خطبه بیست و نهم:در نکوهش اهل کوفه

علل شکست کوفیان اى مردم کوفه! بدنهاى شما در کنار هم، اما افکار و خواسته هاى شما پراکنده است، سخنان ادعایى شما، سنگهاى سخت را مى شکند، ولى رفتار سست شما دشمنان را امیدوار مى سازد، در خانه هایتان که نشستید، ادعاها و شعارهاى تند سر مى دهید، اما در روز نبرد، مى گویید اى جنگ، از ما دور شو، و فرار مى کنید. آن کس که از شما یارى خواهد

خطبه بیست و هشتم:اندرز و هشدار

دنیاشناسى پس از حمد و ستایش الهى، همانا دنیا روى گردانده، و وداع خویش را اعلام داشته است، و آخرت به ما روى آورده، و پیشروان لشگرش نمایان شد. آگاه باشید! امروز، روز تمرین و آمادگى، و فردا روز مسابقه است، پاداش برندگان، بهشت، و کیفر عقب ماندگان آتش است آیا کسى هست که پیش از مرگ، از اشتباهات خود، توبه کند؟ آیا کسى هست که قبل از فرا

خطبه بیست و هفتم:در فضیلت جهاد

ارزش جهاد در راه خدا پس از ستایش پروردگار، جهاد در راه خدا، درى از درهاى بهشت است، که خدا آن را به روى دوستان مخصوص خود گشوده است، جهاد، لباس تقوا، و زره محکم، و سپر مطمئن خداوند است، کسى که جهاد را ناخوشایند دانسته و ترک کند، خدا لباس ذلت و خوارى بر او مى پوشاند، و دچار بلا و مصیبت مى شود، و کوچک و ذلیل مى گردد، دل او در پرده گمراهى مانده، و حق از او روى مى گرداند، به جهت ترک جهاد، به خوارى محکوم و از عدالت محروم است دعوت به مبارزه و نکوهش از نافرمانى کوفیان آگاه باشید! من شب و روز، پنهان و آشکار، شما

خطبه بیست و ششم:اعراب پیش از بعثت

شناخت فرهنگ جاهلیت خداوند، پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص) را هشداردهنده جهانیان مبعوث فرمود، تا امین و پاسدار وحى الهى باشد، آنگاه که شما ملت عرب، بدترین دین را داشته، و در بدترین خانه زندگى مى کردید، میان غارها، سنگهاى خشن و مارهاى سمى خطرناک فاقد شنوایى، بسر مى بردید، آبهاى آلوده مى نوشیدید. و غذاهاى ناگوار مى خوردید، خون یکدیگر را به

خطبه بیست و پنجم:رنجش از یاران سست

علل شکست ملتها (علل شکست کوفیان و پیروزى شامیان) اکنون جز شهر کوفه در دست من باقى نمانده است، که آن را بگشایم یا ببندم اى کوفه اگر فقط تو مرا باشى، آن هم برابر این همه مصیبتها و طوفانها!! چهره ات زشت باد. آنگاه به گفته شاعر مثال آورد: به جان پدرت سوگند اى عمرو که سهم اندکى از ظرف و پیمانه داشتم.

سپس ادامه داد: به من خبر رسیده که بسر بن ارطاه بر یمن

خطبه بیست و چهارم:برانگیختن مردم به پیکار

ضرورت آمادگى براى جهاد سوگند به جان خودم، در مبارزه با مخالفان حق، و آنان که در گمراهى و فساد غوطه ورند، یک لحظه مدارا و سستى نمى کنم. پس اى بندگان خدا! از خدا بترسید، و از خدا، به سوى خدا فرار کنید، و از راهى که براى شما گشوده بروید، و وظائف و مقرراتى که براى شما تعیین کرده بپا دارید، اگر چنین باشید، على (ع) ضامن پیروزى شما در آینده مى باشد گرچه هم اکنون به دست نیاورید.

خطبه بیست و سوم:در باب بینوایان

تناسب نعمتها با استعدادهاى گوناگون پس از ستایش پروردگار، بدانید که تقدیرهاى الهى چون قطرات باران از آسمان به سوى انسانها فرود مى آید، و بهره هر کسى، کم یا زیاد به او مى رسد، پس اگر یکى از شما براى برادر خود، برترى در مال و همسر و نیروى بدنى مشاهده کند، مبادا فریب خورد و حسادت کند، زیرا مسلمان (تا زمانى که دست به عمل پستى نزده که از آشکار شدنش شرمنده باشد و مورد سرزنش مردم پست

خطبه بیست و دوم:در نکوهش بیعت شکنان

امام (ع) و شناساندن ناکثین (اصحاب جمل) آگاه باشید، که همانا شیطان حزب و یارانش را بسیج کرده، و سپاه خود را از هر سو فراهم آورده است، تا بار دیگر ستم را به جاى خود نشاند، و باطل به جایگاه خویش پایدار شود. سوگند به خدا ناکثین هیچ گناهى از من سراغ ندارند، و انصاف را بین من و خودشان رعایت نکردند، آنها حقى را مى طلبند که خود ترک کردند، و انتقام خونى را مى خواهند که خود ریختند، اگر شریک آنها بودم، پس آنها نیز در این خونریزى سهم دارند، و اگر تنها خودشان خون

خطبه بیست و یکم:در توجه به قیامت

راه رستگارى قیامت پیش روى شما و مرگ در پشت سر، شما را مى راند، سبکبار شوید تا برسید، همانا آنان که رفتند در انتظار رسیدن شمایند. (این سخن امام (ع) پس از سخن خدا و پیامبر (ص) با هر سخنى سنجیده شود بر آن برترى دارد و از آن پیشى مى گیرد و از جمله (سبکبار شوید تا برسید) کلامى کوتاهتر و پر معنى تر از آن شنیده نشده چه کلمه ژرف و بلندى؟ چه جمله پر معنى و حکمت آمیزى است؟ که تشنگى را با آب حکمت مى زداید ما عظمت و شرافت این جمله را در کتاب خود به نام (الخصائص) بیان کرده ایم)

خطبه بیستم:در منع از غفلت

علل پنهان بودن اسرار پس از مرگ آنچه را که مردگان دیدند اگر شما مى دیدید، ناشکیبا بودید، و مى ترسیدید، و مى شنیدید و فرمان مى بردید، ولى آنچه آنها مشاهده کردند بر شما پوشیده است، و نزدیک است که پرده ها فرو افتد. گر چه حقیقت را به شما نیز نشان دادند، اگر بدرستى بنگرید، و نداى حق را به شما شنواندند. اگر به خوبى بشنوید، و به راه راست هدایتتان کردند. اگر هدایت بپذیرید، راست مى گویم، مطالب عبرت آموز اندرزدهنده را آشکارا دیدید، و از حرام الهى نهى شدید، و پس از فرشتگان آسمانى، هیچ کس جز انسان، فرمان خداوند را ابلاغ نمى کند.

خطبه نوزدهم:به اشعث بن قیس

سوابق تاریخى نکوهیده اشعث بن قیس چه کسى تو را آگاهاند که چه چیزى به سود، یا زیان من است؟ لعنت خدا و لعنت لعنت کنندگان، بر تو باد اى متکبر متکبر زاده، منافق پسر کافر، سوگند به خدا، تو یکبار در زمان کفر و بار دیگر در حکومت اسلام، اسیر شدى، و مال و خویشاوندى تو، هر دو بار نتوانست به فریادت برسد، آن کس که خویشان خود را به دم شمشیر سپارد، و مرگ و نابودى را به سوى آنها کشاند، سزاوار است که بستگان او بر

خطبه هیجدهم:نکوهش اختلاف عالمان

دعوایى نسبت به یکى از احکام اجتماعى نزد عالمى مى برند که با راى خود حکمى صادر مى کند، پس همان دعوى را نزد دیگرى مى برند که او درست برخلاف راى اولى، حکم مى دهد، سپس همه قضات نزد رییس خود که آنان را به قضاوت منصوب کرد، جمع مى گردند، او راى همه را بر حق مى شمارد!! مبانى وحدت امت اسلامى در صورتیکه خدایشان یکى، پیغمبرشان یکى، و کتابشان یکى است، آیا خداى سبحان، آنها را به

خطبه هفدهم:داوران ناشایست

شناخت بدترین انسانها دشمن ترین آفریده ها، نزد خدا دو نفرند، مردى که خدا او را به حال خود گذاشته، و از راه راست دور افتاده است، دل او شیفته بدعت، و مردم را گمراه کرده، به فتنه انگیزى مى کشاند، و راه رستگارى گذشتگان را گم کرده، و طرفداران خود و آیندگان را گمراه ساخته است، بار گناه دیگران را بر دوش کشیده، و گرفتار زشتیهاى خود نیز مى باشد. و مردى که مجهولاتى به هم بافته، و در میان انسانهاى نادان امت، جایگاهى

خطبه شانزدهم:به هنگام بیعت در مدینه

اعلام سیاستهاى حکومتى آنچه مى گویم به عهده مى گیرم، و خود به آن پاى بندم، کسى که عبرتها براى او آشکار شود، و از عذاب آن پند گیرد، تقوى و خویشتن دارى او را از سقوط در شبهات نگه مى دارد، آگاه باشید، تیره روزیها و آزمایشها، همانند زمان بعثت پیامبر (ص) بار دیگر به شما روى آورد. سوگند به خدایى که پیامبر (ص) را به حق مبعوث کرد، سخت آزمایش مى شوید، چون دانه اى که در غربال ریزند، یا غذایى که در دیگ گذارند،

خطبه پانزدهم:در برگرداندن بیت المال

سیاست اقتصادى امام (ع) به خدا سوگند، بیت المال تاراج شده را هر کجا که بیابم به صاحبان اصلى آن باز مى گردانم، گر چه با آن ازدواج کرده، یا کنیزانى خریده باشند، زیرا در عدالت گشایش براى عموم است، و آن کس که عدالت بر او گران آید، تحمل ستم براى او سخت تر است.

خطبه چهاردهم:در نکوهش مردم بصره

نقش عوامل محیط در انسان سرزمین شما به آب نزدیک و از آسمان دور است، عقلهاى شما سست و افکار شما سفیهانه است پس شما نشانه اى براى تیرانداز، و لقمه اى براى خورنده، و صیدى براى صیاد مى باشید.

خطبه سیزدهم:سرزنش مردم بصره

عوامل سقوط جامعه (روانشناسى اجتماعى مردم بصره) شما سپاه یک زن بودید، و پیروان حیوان (شتر عایشه) تا شتر صدا مى کرد مى جنگیدید، و تا دست و پاى آن قطع گردید فرار کردید، اخلاق شما پست، و پیمان شما از هم گسسته، دین شما دورویى، و آب آشامیدنى شما شور و ناگوار است، کسى که میان شما زندگى کند به کیفر گناهش گرفتار مى شود، و آن کس که از شما دورى

خطبه دوازدهم:پس از پیروزى بر اصحاب جمل

شرکت آیندگان در پاداش گذشتگان (نقش نیت در پاداش اعمال) امام (ع) پرسید: آیا فکر و دل برادرت با ما بود؟ گفت: آرى امام (ع) فرمود: پس او هم در این جنگ با ما بود، بلکه با ما در این نبرد شریکند آنهایى که حضور ندارند، در صلب پدران و رحم مادران مى باشند، ولى با ما هم عقیده و آرمانند، به زودى متولد مى شوند، و دین و ایمان به وسیله آنان تقویت مى گردد.

خطبه یازدهم:خطاب به محمد حنفیه

آموزش نظامى اگر کوهها از جاى کنده شوند تو ثابت و استوار باش، دندانها را بر هم بفشار، کاسه سرت را به خدا عاریت ده، پاى بر زمین میخکوب کن، به صفوف پایانى لشگر دشمن بنگر، از فراوانى دشمن چشم پوش، و بدان که پیروزى از سوى خداى سبحان است.

خطبه دهم:حزب شیطان

آگاهى امام براى مقابله با اصحاب جمل آگاه باشید که شیطان حزب خود را جمع کرده، و سواره و پیاده هاى لشگر خود را فرا خوانده است، اما من آگاهى لازم به امور دارم، نه حق را پوشیده داشتم و نه حق بر من پوشیده ماند سوگند به خدا، گردابى، براى آنان بوجود آورم که جز من کسى نتواند آن را چاره سازد، آنها که در آن غرق شوند، هرگز نتوانند بیرون آیند، و آنها که گریختند، خیال بازگشتن نکنند.

خطبه نهم:درباره پیمان شکنان

شناخت طلحه و زبیر (و اصحاب جمل) چون رعد خروشیدند، و چونان برق درخشیدند، اما کارى از پیش نبردند و سر انجام سست گردیدند، ولى ما اینگونه نیستیم، تا عمل نکنیم رعد و برقى نداریم، و تا نباریم سیل جارى نمى سازیم.

خطبه هشتم:درباره زبیر و بیعت او

پیمان شکنى زبیر زبیر، مى پندارد با دست بیعت کرد نه با دل، پس به بیعت با من اقرار کرده ولى مدعى انکار بیعت با قلب است، بر او لازم است بر این ادعا دلیل روشنى بیاورد، یا به بیعت گذشته باز گردد

خطبه هفتم:نکوهش دشمنان

شناخت پیروان شیطان منحرفان شیطان را، معیار کار خود گرفتند، و شیطان نیز آنها را دام خود قرار داد، و در دلهاى آنان تخم گذارد، و جوجه هاى خود را در دامانشان پرورش داد، پس با چشمهاى آنان مى نگریست، و با زبانهاى آنان، سخن مى گفت: پس با یارى آنها بر مرکب گمراهى سوار شد، و کردارهاى زشت را در نظرشان زیبا جلوه داد، مانند رفتار کسى که نشان مى داد در حکومت شیطان شریک است، و با زبان شیطان، باطل مى گوید.

خطبه ششم:آماده نبرد

آگاهى و مظلومیت امام (ع) به خدا سوگند! از آگاهى لازمى برخوردارم و هرگز غافلگیر نمى شوم، که دشمنان ناگهان مرا محاصره کنند و با نیرنگ دستگیرم نمایند، من همواره با یارى انسان حق طلب، بر سر آن مى کوبم که از حق روى گردان است، و با یارى فرمانبر مطیع، نافرمان اهل تردید را در هم مى کوبم، تا آن روز که دوران زندگانى من به سر آید پس، سوگند به خدا، من همواره از حق خویش محروم ماندم، و از هنگام وفات پیامبر (ص) تا امروز حق مرا از من باز داشتند و به دیگرى اختصاص دادند.

خطبه پنجم:پس از رحلت رسول خدا

راههاى پرهیز از فتنه ها اى مردم، امواج فتنه ها را با کشتیهاى نجات، درهم بشکنید، و از راه اختلاف و پراکندگى بپرهیزید. و تاجهاى فخر و برترى جویى را بر زمین نهید، رستگار شد آن کس که با یاران بپا خواست، یا کناره گیرى نمود و مردم را آسوده گذاشت، اینگونه زمامدارى، چون آبى بدمزه، و لقمه اى گلوگیر است، و آن کس که میوه را کال و نارس چیند، مانند

خطبه چهارم:اندرز به مردم

ویژگیهاى اهل بیت (ع) شما مردم به وسیله ما، از تاریکیهاى جهالت نجات یافته و هدایت شدید، و به کمک ما، به اوج ترقى رسیدید، صبح سعادت شما با نور ما درخشید، کر است گوشى که بانگ بلند پندها را نشنود، و آن کس را که فریاد بلند، کر کند، آواى نرم حقیقت چگونه در او اثر خواهد کرد؟ قلبى که از ترس خدا لرزان است، همواره پایدار و با اطمینان باد من همواره

خطبه سوم:شقشقیه

(معروف به خطبه شقشقیه) غصب خلافت و علل شکیبایى امام (ع) آگاه باشید! به خدا سوگند! ابابکر، جامه خلافت را بر تن کرد، در حالى که مى دانست، جایگاه من در حکومت اسلامى، چون محور سنگهاى آسیاب است (که بدون آن آسیاب حرکت نمى کند) او مى دانست که سیل علوم از دامن کوهسار من جارى است، و مرغان دور پرواز اندیشه ها به بلنداى ارزش من نتوانند پرواز کرد، پس من رداى خلافت،

خطبه دوم:پس از بازگشت از صفین

ستایش پروردگار ستایش مى کنم خداوند را، براى تکمیل نعمتهاى او، و تسلیم بودن برابر بزرگى او، و ایمن ماندن از نافرمانى او، و در رفع نیازها از او یارى مى طلبم، زیرا آن کس را که خدا هدایت کند،

خطبه اول:آغاز آفرینش آسمان و...

عجز انسان از شناخت ذات خدا سپاس خداوندى که سخنوران از ستودن او عاجزند، و حسابگران از شمارش نعمتهاى او ناتوان، و تلاشگران از اداى حق او درمانده اند، خدایى که افکار ژرف اندیش، ذات او را درک نمى کنند و دست غواصان دریاى علوم به او نخواهد رسید. پروردگارى که براى صفات او حد و مرزى وجود ندارد، و تعریف کاملى نمى توان یافت و براى خدا وقتى معین، و سرآمدى مشخص نمى توان تعیین کرد. مخلوقات را با قدرت خود آفرید، و با رحمت